Η “εποχή των δημοκρατιών” τελειώνει;

Του Dominique Moisi


Μήπως ο «δημοκρατικός χρόνος» είναι πολύ αργός για να ανταποκρίνεται σε κρίσεις που προκύπτουν ξαφνικά, και πολύ μικρός για μακροπρόθεσμους πολιτικούς και άλλους σχεδιασμούς;

Σε μια εποχή οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων, όπως αυτή που ζούμε σήμερα, το παραπάνω ερώτημα είναι άκρως επίκαιρο.

Για παράδειγμα στην Ιταλία, ο Mario Monti έχει την φιλοδοξία αλλά και την νομιμοποίηση να προχωρήσει σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Είναι και ικανός, και έντιμος.

Αντιμετωπίζει όμως ένα κάπως θεσμικό εμπόδιο: Από εκεί που οι πολιτικοί ηγέτες  είχαν τουλάχιστον τρία χρόνια καιρό για να πείσουν τους ψηφοφόρους για τις πολιτικές τους, τώρα έχουν μόλις τρείς ώρες για να πείσουν τις παγκόσμιες αγορές. Εγκλωβισμένος λοιπόν μεταξύ των Ιταλών βουλευτών, που μάλλον δεν καταλαβαίνουν τις αλλαγές, και των αγορών που ψάχνουν για άμεσες λύσεις, θα μπορέσει ο Monti να δράσει καθαρά και αποφασιστικά;

Στην Αμερική, το πολιτικό σύστημα έχει γίνει εντελώς δυσλειτουργικό. Μάλιστα, ο πολιτικός φιλόσοφος Francis Fukuyama μιλάει για την «βετοκρατία» που θα κυριαρχήσει επί της δημοκρατίας, άσχετα με το ποιος θα κερδίσει τις επόμενες προεδρικές εκλογές.

Ο διαχωρισμός των εξουσιών, που καθιερώθηκε εξ αρχής στις ΗΠΑ, εμπνευσμένος από φιλοσόφους όπως ο Montesquieu, οδηγεί σήμερα την χώρα προς παράλυση.

Οι δημοκρατίες δεν υποφέρουν μόνο από την αργή αντίδραση στις κρίσεις, αλλά και από την δυσκολία που έχουν να σχεδιάσουν μακροπρόθεσμες πολιτικές.

Τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρώπη, οι πολιτικοί ηγέτες μπορεί να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για τη χώρα τους, αλλά δεν γνωρίζουν πως θα καταφέρουν να επανεκλεγούν, αν το κάνουν. Είναι δηλαδή καταδικασμένοι μονίμως στο να δρουν βραχυπρόθεσμα.

Μοιάζει σαν «η εποχή των δημοκρατιών» να τελειώνει.

Η Κίνα είναι περήφανη που προβάλλει τον εαυτό της στο μέλλον, και μάλιστα στον 22ο αιώνα. Αυτό όμως το χρωστάει περισσότερο στον πολιτισμό της, παρά στο πολιτικό της σύστημα. Οι  Κινέζοι σκέφτονται μακροπρόθεσμα επειδή είναι Κινέζοι, και όχι επειδή δεν είναι δημοκράτες.

Βέβαια, η κινεζική ηγεσία μπορεί να αντιδρά στις εξελίξεις χωρίς να δίνει ιδιαίτερη σημασία στην κοινή γνώμη. Η μεγάλη πλειοψηφία των Κινέζων δεν ονειρεύεται την δημοκρατία, ακόμη και σήμερα, που αναδύεται μια νέα κοινωνία, με απαιτήσεις που δεν μπορούν να χειραγωγηθούν, ή να ελεγχθούν τόσο εύκολα όσο στο παρελθόν.

Αυτή είναι η αδυναμία των μη δημοκρατικών πολιτευμάτων σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την διαφάνεια. Ποιος ονειρεύεται άραγε να γίνει πολίτης της Κίνας ή της Σιγκαπούρης;

Στην περίπτωση της διαδοχής της Β. Κορέας, οι στρατηγικοί στοχαστές τονίζουν τον μελλοντικό καθοριστικό ρόλο της Κίνας στην κορεατική  χερσόνησο. Οι περισσότεροι όμως Βορειοκορεάτες σίγουρα θα επιθυμούσαν να ενταχθούν στην δημοκρατική Νότιο Κορέα, αν και αυτό τρομάζει τους Νότιους, και όχι στην Κίνα.

Σίγουρα, οι περισσότεροι Κινέζοι δεν θέλουν μια δυτικού τύπου διακυβέρνηση, αλλά είναι επίσης σίγουρο ότι οι φιλοδοξίες τους δεν εξαντλούνται στο να ξοδεύουν απλά σαν Δυτικοί. Όσο πιο πολύ προοδεύουν, τόσο πιο ατομιστές θα γίνονται, και τόσο πιο πολύ θα απαιτούν τον σεβασμό από πλευράς της κυβέρνησής τους.

Αντιθέτως, αν η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας επιβραδυνθεί, που είναι πολύ πιθανόν να γίνει τα επόμενα χρόνια, θα κλιμακωθούν και οι διαμαρτυρίες εναντίον της κρατικής διαφθοράς, κάτι που αποτελεί πηγή αστάθειας για κάθε τύπου καθεστώς.

Η σημερινή κρίσει που ταλαιπωρεί τις αναπτυγμένες χώρες, μπορεί να οδηγήσει σε παγκόσμια ύφεση (αν αυτό δεν έγινε ήδη), και αποκαλύπτει τα στραβά της δημοκρατίας, παίζοντας επίσης τον ρόλο της τροφού αυτών των στραβών.

Παράλληλα, η ίδια κρίση μπορεί να έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στα μη δημοκρατικά καθεστώτα, που μοιάζουν να είναι πιο αποδοτικά, αλλά στην πραγματικότητα είναι εύθραυστα. Αυτό βλέπουμε να εκτυλίσσεται ήδη, τόσο στην Κίνα, όσο και στην Ρωσία.

Άσχετα λοιπόν με το τι σκέφτεται ο καθένας από εμάς, η δημοκρατία είναι ανθεκτική, και θα υπερισχύσει των εναλλακτικών προτάσεων για πολύ καιρό ακόμη. Και αυτό θα ισχύει εφόσον οι ίδιοι οι δημοκράτες το πιστεύουν ειλικρινά.

Τα μη δημοκρατικά μοντέλα δεν μπορούν να απειλήσουν την δημοκρατία.

Η μόνη απειλή για αυτήν προέρχεται από την  κακή συμπεριφορά των ίδιων των δημοκρατών!