Η άνοδος των ρομπότ

Τι αντίκτυπο θα έχει η αυτοματοποίηση –η λεγόμενη «άνοδος των ρομπότ»- στους μισθούς και την απασχόληση κατά τις επόμενες δεκαετίες; Σήμερα, αυτό το ερώτημα προκύπτει κάθε φορά που η ανεργία αυξάνεται, γράφει ο Robert Skidelsky, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Warwick University, στο project-syndicate.


Στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, ο Ντέιβιντ Ρικάρντο εξέτασε την πιθανότητα οι μηχανές να αντικαταστήσουν την εργασία. Ο Καρλ Μαρξ τον ακολούθησε. Περίπου την ίδια εποχή, οι Λουδίτες έσπασαν τα κλωστοϋφαντουργικά μηχανήματα που έβλεπαν να τους παίρνουν τις δουλειές τους.
Τότε, ο φόβος των μηχανών ξεθώριασε. Οι νέες θέσεις εργασίας – με υψηλότερους μισθούς, πιο ευνοϊκές συνθήκες και για περισσότερους ανθρώπους – δημιουργήθηκαν σύντομα και βρέθηκαν εύκολα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο αρχικός φόβος ήταν λάθος. Αντίθετα, θα πρέπει να βγει σωστός μακροπρόθεσμα: αργά ή γρήγορα, θα ξεμείνουμε από θέσεις εργασίας.

Για ορισμένες χώρες, αυτή η μακροπρόθεσμη προοπτική θα πρέπει να είναι πολύ κοντά. Τι θα κάνουν λοιπόν οι άνθρωποι εάν οι μηχανές μπορούν να κάνουν όλη (ή την περισσότερη) εργασία τους; Πρόσφατα, η αυτοματοποίηση στον τομέα της μεταποίησης έχει επεκταθεί ακόμη και σε περιοχές όπου η εργασία ήταν σχετικά φθηνή. Το 2011, οι κινεζικές εταιρείες δαπάνησαν 8 δις γεν (1,3 δισ. δολάρια) για βιομηχανικά ρομπότ. Η Foxconn, που φτιάχνει iPads για την Apple, ελπίζει να λειτουργήσει το πρώτο πλήρως αυτοματοποιημένο εργοστάσιό της κάποια στιγμή μέσα στα επόμενα 5-10 χρόνια.

Τώρα, η αντικατάσταση της εργασίας από το κεφάλαιο κινείται πέρα ​​από την κατασκευή. Το πιο κοινότοπο παράδειγμα είναι αυτό που βλέπετε σε κάθε σούπερ μάρκετ: οι ταμίες αντικαταστάθηκαν από έναν υπάλληλο που παρακολουθεί τις οθόνες στα μηχανήματα self-service (αν και ίσως αυτό δεν είναι καθεαυτού αυτοματισμός  -το σούπερ μάρκετ έχει μετατοπίσει κάποια από την εργασία του στον πελάτη).

Για εκείνους που φοβούνται ότι η απειλή της αυτοματοποίησης υπάρχει στο εργατικό δυναμικό χαμηλής ειδίκευσης, μια έτοιμη απάντηση είναι να εκπαιδεύσουν τους ανθρώπους για καλύτερες θέσεις εργασίας. Ωστόσο, η τεχνολογική πρόοδος πλέον  τρώει τις καλύτερες θέσεις εργασίας.  Ένα ευρύ φάσμα θέσεων εργασίας που σήμερα θεωρούμε εξειδικευμένο, ασφαλή και αμείωτα ανθρώπινο μπορεί να αποτελούν τα επόμενα θύματα της τεχνολογικής αλλαγής.

Όπως τονίζει και ένα πρόσφατο άρθρο των Financial Times, σε δύο τομείς που είναι εμφανώς απρόσβλητοι στην αύξηση της παραγωγικότητας, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη, η τεχνολογία έχει ήδη μειώσει τη ζήτηση για ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Η μετάφραση, η ανάλυση δεδομένων, η νομική έρευνα – μια ολόκληρη σειρά θέσεις υψηλής ειδίκευσης μπορεί να μαραζώνουν. Γιατί λοιπόν θα εκπαιδευτεί η νέα γενιά των εργαζομένων;

Οι αισιόδοξοι υποστηρίζουν απερίσκεπτα ότι «πολλοί νέοι τύποι εργασίας θα δημιουργηθούν». Μας ζητούν να σκεφτούμε τους επικεφαλής οδηγούς πολλών οχημάτων οδικών συρμών, τους  μεγάλους αναλυτές δεδομένων, ή τη ρομποτική μηχανική. Αυτό δεν ακούγεται σαν «πάρα πολλές νέες θέσεις εργασίας». Φανταστείτε μια χούφτα τεχνικών που αντικαθιστούν τους στόλους των οδηγών ταξί και οδηγών  φορτηγών, ένα μικρό επιτελείο μηχανικών που συντηρούν ένα πλήρως ρομποτικό εργατικό δυναμικό, ή έναν ενιαίο αναλυτή δεδομένων που με το λογισμικό του αντικαθιστά μια τράπεζα ποσοτικών ερευνητών. Αυτό που παράγει αξία σε μια τέτοια οικονομία δεν θα είναι πλέον η μισθωτή εργασία.

Μπορούμε να δούμε ίχνη αυτού του μέλλοντος και τώρα. Το Twitter, ο κολοσσός των social-media, είναι μια μικρή μονάδα απασχόλησης. Αποτιμάται στα 9 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά απασχολεί μόλις 400 άτομα σε όλο τον κόσμο – περίπου όσο ένα μεσαίο εργοστάσιο χαλιών στο Kidderminster. Δεν είναι αλήθεια ότι η αυτοματοποίηση έχει προκαλέσει την άνοδο της ανεργίας από το 2008. Αυτό που είναι αξιοπρόσεκτο, όμως, είναι ότι η διαρθρωτική ανεργία – η ανεργία, που παραμένει ακόμη και όταν οι οικονομίες ανακάμψουν – βρίσκεται σε ανοδική τάση τα τελευταία 25 χρόνια. Το βρίσκουμε όλο και πιο δύσκολο να κρατήσουμε την ανεργία χαμηλά.

Πράγματι, οι ημέρες που στη Βρετανία σκεφτόμασταν ότι ήταν φυσιολογικό να έχουμε ένα ποσοστό ανεργίας 2% έχουν παρέλθει προ πολλού. Θεωρήθηκε ένα μεγάλο επίτευγμα της τελευταίας κυβέρνησης που μείωσε την ανεργία κάτω του 5% σε μια περίοδο μη βιώσιμης έκρηξης. Και το κατάφερε αυτό επιδοτώντας πολλές περιττές θέσεις εργασίας και άχρηστα προγράμματα κατάρτισης. Χωρίς αμφιβολία, μερικοί από τους ισχυρισμούς που διατυπώνονται για το ότι τα ρομπότ αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία  θα αποδειχθούν τραβηγμένοι τώρα, όπως και στο παρελθόν. Αλλά είναι δύσκολο να αντισταθούμε στο συμπέρασμα ότι «η τεχνολογική ανεργία», όπως την αποκάλεσε ο Τζον Μέιναρντ Κέιν, θα συνεχίσει να αυξάνεται, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι γίνονται περιττοί.

Οι αισιόδοξοι μπορεί να απαντήσουν ότι η φαντασία των απαισιόδοξων είναι πολύ αδύναμη για να οραματιστεί το πλήρες φάσμα των θαυμάσιων νέων δυνατοτήτων απασχόλησης που ανοίγει η αυτοματοποίηση. Ίσως, όμως, η φαντασία των αισιόδοξων να είναι πολύ αδύναμη για να φανταστεί μια διαφορετική τροχιά – προς έναν κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι απολαμβάνουν τους καρπούς της αυτοματοποίησης ως αναψυχή και όχι ως πρόσθετο εισόδημα.

Κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση, οι ώρες εργασίας αυξήθηκαν κατά 20%.  Με το μετα-μηχανικό βιοτικό μας επίπεδο, έχουμε την πολυτέλεια να διώξουμε λίγη από την πουριτανική ενοχή που, για αιώνες, μας έκανε να δουλεύουμε σκληρά. Σήμερα, βρίσκουμε μια μεγάλη κατανομή της εργασίας στις φτωχές χώρες. Είναι το αποδεκτό μέσο για να κατανείμουμε ένα περιορισμένο ποσό διαθέσιμης εργασίας. Οι οικονομολόγοι το αποκαλούν «συγκαλυμμένη ανεργία».

Αν η διαφυγή από τη φτώχεια είναι ο στόχος, η συγκαλυμμένη ανεργία είναι κάτι κακό. Αλλά αν οι μηχανές έχουν ήδη κατασκευάσει τη διαφυγή από τη φτώχεια, τότε η κατανομή της εργασίας είναι ένας λογικός τρόπος «εξάπλωσης του έργου» που πρέπει να γίνει από την ανθρώπινη εργασία. Αν ένα μηχάνημα μπορεί να μειώσει στο ήμισυ την απαραίτητη ανθρώπινη εργασία, γιατί να κάνει περιττό το μισό εργατικό δυναμικό, αντί να απασχολεί τον ίδιο αριθμό για τον μισό χρόνο; Γιατί να μην επωφεληθούν από την αυτοματοποίηση για να μειώσουν τον μέσο εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας από 40 ώρες σε 30 και στη συνέχεια σε 20 και στη συνέχεια σε δέκα, με κάθε μειωμένο μπλοκ χρόνου εργασίας να υπολογίζεται ως μια εργασία πλήρους απασχόλησης; Αυτό θα ήταν δυνατό αν τα κέρδη από την αυτοματοποίηση δεν ήταν ως επί το πλείστον στα χέρια των πλουσίων και ισχυρών, αλλά διανέμονταν δίκαια.

Αντί να προσπαθούμε να απωθήσουμε την προέλαση της μηχανής, το οποίο είναι αυτό που φαντάστηκαν οι Λουδίτες, θα πρέπει να προετοιμαστούμε για ένα μέλλον με περισσότερο ελεύθερο χρόνο, κάτι που καθιστά δυνατό η αυτοματοποίηση. Αλλά, για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε πρώτα μια επανάσταση στην κοινωνική σκέψη.




ΠΗΓΗ