Αρειανή η... Σαντορίνη

Τα πετρώματα του δημοφιλούς νησιού των Κυκλάδων είναι ανάλογα με αυτά του Κόκκινου Πλανήτη


Η υφιστάμενη γνώση για τη Γη προέρχεται από τη μακροχρόνια παρατήρηση με έναν συνδυασμό τεχνικών που βασίζονται στη γεωφυσική, στη γεωδαισία, στη γεωχημεία, στην πετρολογία και σε άλλα συναφή επιστημονικά πεδία.

Το αντίστοιχο επίπεδο γνώσης για τον κοντινό μας πλανητικό γείτονα, τον Αρη, είναι σαφέστατα σε εμβρυϊκό στάδιο. Αιτία αυτού είναι η έλλειψη επί τόπου γεωφυσικών μετρήσεων, καθώς επίσης η αδυναμία επιστροφής δειγμάτων από τον αφιλόξενο πλανήτη. Δυστυχώς η NASA ανακοίνωσε ότι η αποστολή Insight θα αναβληθεί για τουλάχιστον δύο χρόνια, με πιθανότερη ημερομηνία εκτόξευσης τον Μάιο του 2018. Η αποστολή αυτή βασίζεται σε ένα τελευταίας τεχνολογίας σεισμόμετρο, όργανο που μπορεί να «δει» με μεγάλη ακρίβεια το εσωτερικό του πλανήτη Αρη. Η καθυστέρηση της αποστολής οδηγεί τους πλανητικούς επιστήμονες να βρουν άλλες διεξόδους στην προσπάθεια να μελετήσουν τις συνθήκες δημιουργίας του Αρη, χρησιμοποιώντας δεδομένα που στέλνουν τα ρομπότ εξερεύνησης που βρίσκονται στον Κόκκινο Πλανήτη αλλά και δεδομένα από δορυφόρους και μετεωρίτες.


Αρειανή μελέτη στη Γη

Οι μετεωρίτες με προέλευση τον πλανήτη Αρη είναι τα μόνα δείγματα που αποδεδειγμένα μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για τις συνθήκες γένεσης και εξέλιξης του πλανήτη τα τελευταία τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια χρόνια. Ως τις 23 Αυγούστου 2016 είχαν επιβεβαιωθεί 174 μετεωρίτες με προέλευση τον πλανήτη Αρη. Ωστόσο η φιλοδοξία του ανθρώπου για μια μελλοντική επανδρωμένη αποστολή  στον πλανήτη Αρη απαιτεί επιπλέον στοιχεία για το είδος των πετρωμάτων που βρίσκονται εκεί, καθώς επίσης για μια πληθώρα ιδιοτήτων τους, όπως για παράδειγμα η αντοχή τους, η συνεκτικότητά τους, το ποσοστό του νερού και τα ορυκτά που περιέχουν, κ.ά. Αυτού του τύπου η έρευνα διευκολύνεται από τη μελέτη αρκετών γήινων ηφαιστειακών πετρωμάτων που μοιάζουν με μια ομάδα πετρωμάτων του πλανήτη Αρη, τους σεργκοτίτες. Τέτοια πετρώματα καλούνται «αρειανά ανάλογα» και μελετώνται επισταμένως από τους επιστήμονες για μια πληθώρα ιδιοτήτων τους.



Η Σαντορίνη υποψήφια στη λίστα

Ο δρ Ιωάννης Μπαζιώτης και μια μακέτα της καλντέρας της Σαντορίνης, στην οποία εντόπισε πετρώματα ανάλογα με αυτά του Αρη

Ο δρ Ιωάννης Μπαζιώτης, επίκουρος καθηγητής Ορυκτολογίας - Πετρολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης και το Jet Propulsion Laboratory της Αμερικής, ηγείται της προσπάθειας που έχει ως στόχο τη μελέτη των ηφαιστειακών πετρωμάτων της νήσου Σαντορίνης. Η σύγκριση των πετρωμάτων της Σαντορίνης με αντίστοιχα πετρώματα από τις περιοχές της Ισλανδίας, της Νότιας Αφρικής και της Νορβηγίας, τα οποία θεωρούνται εξαιρετικά «αρειανά ανάλογα», έδειξε ότι η Σαντορίνη θα πρέπει να συμπεριληφθεί στη λίστα των «αρειανών αναλόγων». Ειδικότερα, οι φυσικές ιδιότητες, τα ορυκτολογικά συστατικά, οι δομές που σχηματίζονται σε επίπεδο μικροκλίμακας, καθώς και οι φασματοσκοπικές ιδιότητες παρουσίασαν μεγάλη ομοιότητα προς τις αντίστοιχες ιδιότητες των επιβεβαιωμένων «αρειανών αναλόγων».


Τα επόμενα βήματα

Πρόσφατα ο δρ Ιωάννης Μπαζιώτης, στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου της Meteoritical Society of America που διεξήχθη στο Βερολίνο, παρουσίασε τα αποτελέσματα της έρευνας και έτυχε εξαιρετικής αποδοχής από την επιστημονική κοινότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, μέσω της δρος Κάρολιν Σμιθ, εκδήλωσε ζωηρό ενδιαφέρον, και συμφωνήθηκε να συμβάλει σε επόμενα στάδια της έρευνας. Το επόμενο βήμα της ερευνητικής προσπάθειας περιλαμβάνει την απευθείας σύγκριση των ιδιοτήτων των πετρωμάτων της Σαντορίνης με αντίστοιχες ιδιότητες των μετεωριτών από τον πλανήτη Αρη, με δεδομένα επιφάνειας από το ρομπότ Curiosity και φασματοσκοπικά από τους δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Κόκκινο Πλανήτη. Απώτερος στόχος είναι να εκτιμηθεί η πιθανότητα η Σαντορίνη να αποτελεί ένα καλύτερο και πληρέστερο «αρειανό ανάλογο» από τα υπάρχοντα.


Πώς βρήκαμε τα «αρειανά ανάλογα»

Ο δρ Ιωάννης Μπαζιώτης μίλησε στο «Βήμα» για την ενδιαφέρουσα έρευνά του.


Τι ακριβώς μπορούμε να μάθουμε από τα «αρειανά ανάλογα» είτε για τον Αρη είτε για τη Γη είτε για το ηλιακό μας σύστημα γενικότερα;

«Τα "ανάλογα" είναι πετρώματα που μπορούν να δώσουν απαντήσεις σχετικά με το πότε και πώς σχηματίστηκαν. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε ποια είναι η ηλικία της Γης και του Αρη, ή ποιες διαδικασίες έλαβαν χώρα κατά τον σχηματισμό τους, ώστε να έρθουμε εγγύτερα στην κατανόηση της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Επιπλέον, υπάρχουν περιοχές στη Γη οι οποίες διατηρούν "απολιθωμένες" πληροφορίες που μπορεί να σχετίζονται με την ανάπτυξη ζωής ("βιοσφραγίδες"). Γι' αυτό η μελέτη τέτοιων "αναλόγων" (π.χ. Ανταρκτική, Yellowstone) μπορεί να δώσει απαντήσεις για την εμφάνιση της ζωής - κατά το μακρινό παρελθόν - στον πλανήτη Αρη. Επίσης τα "ανάλογα" μπορούν να αποτελέσουν εργαστήρια εφαρμογής νέων τεχνολογιών. Σε περιοχές με γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά όμοια με αυτά του Αρη (έρημος Γιούτα, Ατακάμα) μπορούν να δοκιμαστούν προηγμένα συστήματα κίνησης ρομπότ ή να γίνουν δοκιμαστικές γεωτρήσεις που θα βοηθήσουν τους επιστήμονες στη βελτιστοποίηση των τεχνικών διάτρησης κατά τη διάρκεια μιας μελλοντικής αποστολής στον Κόκκινο Πλανήτη».


Υπήρχαν εξαρχής ενδείξεις ότι είναι πιθανό η Σαντορίνη να διαθέτει πετρώματα ανάλογα με αυτά του Αρη ή απλώς σκεφθήκατε ότι αξίζει τον κόπο να κάνετε μια έρευνα εκεί;

«Η ανακάλυψη της περιοχής που προτείνουμε ως "αρειανό ανάλογο" προέκυψε ύστερα από λεπτομερή βιβλιογραφική ανασκόπηση. Αφού καταλήξαμε ότι ίσως τα πετρώματα της Σαντορίνης διέθεταν αρκετές πιθανότητες να είναι ανάλογα με αυτά του Αρη, ακολούθησε η ανάθεση μιας πτυχιακής μελέτης περιλαμβάνοντας δειγματοληψία, αναλύσεις και σύγκριση των δεδομένων με τα αντίστοιχα των γήινων - επιβεβαιωμένων - "αρειανών αναλόγων" και μετεωριτών».


Υπάρχουν άλλες περιοχές στην Ελλάδα όπου πιθανώς να υπάρχουν «αρειανά ανάλογα», όπως για παράδειγμα η Νίσυρος, και αν ναι, σκοπεύετε να τις επισκεφθείτε και να κάνετε έρευνες εκεί;

«Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Ηδη έχει καταρτιστεί ένα λεπτομερές πλάνο για επόμενες ερευνητικές αποστολές σε τρεις-τέσσερις υποψήφιες περιοχές στον ελλαδικό χώρο που αξίζει να μελετηθούν. Προς το παρόν, επιτρέψτε μου να μη σας δώσω περισσότερες πληροφορίες».


Εκτός από την απόκτηση νέων επιστημονικών γνώσεων, μπορεί η ανακάλυψη αυτών των πετρωμάτων να ανοίγει και άλλα πεδία δραστηριότητας; Για παράδειγμα, οι περιοχές που εντοπίζονται μπορούν να αποκτήσουν ενδεχομένως ένα απρόσμενο για αυτές τουριστικό ενδιαφέρον;

«Εδώ θα πρέπει να σταθούμε όχι μόνο ως Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και ως χώρα. Η ανάπτυξη μιας περιοχής οφείλει να είναι πολύπλευρη και να μη μένει μόνο στον "θερινό τουρισμό". Η Ελλάδα έχει πολλές γεωμορφές και περιοχές με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Είμαι βέβαιος πως τα "αρειανά ανάλογα" θα μπορούσαν αφενός να προσελκύσουν επιστήμονες μεγάλων φορέων του εξωτερικού (NASA, ESA) και αφετέρου να ενταχθούν σε γεωτουριστικές δράσεις, με απώτερο στόχο την "περιπλάνηση" του κοινού σε μια επιστήμη η οποία τώρα πραγματοποιεί τα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα».




ΠΗΓΗ