Truman show

«Έπρεπε να ζεις-να συνηθίσεις να ζεις (αυτή η συνήθεια είχε καταλήξει να γίνει ένστικτο) με την προϋπόθεση ότι κάθε ήχος που έβγαζες ακουγόταν, και ότι κάθε σου κίνηση παρακολουθείτο […]»
                                                                                         1984, Τζωρτζ Όργουελ.

 γράφει η Εύα Γαλατσάνου

Η αμερικάνικη ταινία  Truman Show αποτελεί μια εμπορική παραγωγή που ωστόσο καταφέρνει με το σενάριο της να προβληματίσει. Ο Truman αφού υιοθετήθηκε από μια πολυεθνική εταιρία αποτέλεσε τον πρωταγωνιστή ενός show που πήρε και το όνομα του.

Χωρίς να το γνωρίζει από την παιδική του ηλικία η ζωή του κινηματογραφείτο 24 ώρες την ημέρα, οι φίλοι του, οι συγγενείς του η γυναίκα του είναι όλοι ηθοποιοί, η πόλη που ζει είναι ένα σκηνικό, βρίσκεται ουσιαστικά σε ένα στούντιο με τηλεοπτικές κάμερες ακόμα και στα πιο απίθανα σημεία. Όσο μεγαλύτερα ποσοστά τηλεθέασης φέρνει αυτό το σίριαλ τόσο πιο πολύ οι κάμερες εισδύουν και καταγράφουν την παραμικρή κίνηση της ζωής του  Truman.

Ο κόσμος που ζει ο Truman είναι προεπιλεγμένος, κατασκευασμένος από σκηνικά, κοστούμια, κομπάρσους και έτοιμους διαλόγους. Πλαισιώνεται από ανθρώπους που του παρουσιάζονται ως φίλοι, συγγενείς, γνωστοί, ενώ στην ουσία είναι μόνο ένα σύνολο ηθοποιών που γνωρίζουν όπως πρέπει το ρόλο τους. Αυτό το σύμπαν είναι τόσο τέλεια οργανωμένο που δεν αφήνει κανένα περιθώριο αυτοσχεδιασμού, ο κανόνας που έμμεσα περνάει είναι σαφής, θα λειτουργείς αυτόματα σαν ρομπότ σ’ ένα περιβάλλον που έχει κατασκευαστεί για αυτόν τον λόγο.

Είναι μια κοινωνία-φυλακή, το μάτι του δημιουργού που διακλαδίζεται σε όλες τις κάμερες που έχουν τοποθετηθεί και τον παρακολουθούν, είναι η πειθαρχική εξουσία που αναλαμβάνει την ρύθμιση, την επιτήρηση και την διακυβέρνηση του δημιουργήματός του. Είναι ο κατάδικος που έχει περιοριστεί σε ένα συγκεκριμένο χώρο για την στέρηση της ελευθερίας του και του αυτεξούσιου της ζωής του.

Η φυλακή αυτή είναι σαν το «Πανοπτικό» που αναφέρει ο Φουκώ, ένας χώρος παρατήρησης των καταδίκων, γνώσης της συμπεριφοράς και των βαθύτερων τάσεών του. Σήμερα ωστόσο το παράθυρο του κελιού του κατάδικου μέσα από το οποίο ο επόπτης τον παρατηρεί, έχει εξελιχθεί και βρίσκεται σε κάθε οθόνη τηλεόρασης που προβάλλει συγκεκριμένου περιεχομένου ριάλιτι και σήριαλ με στόχο την καταστολή και τον περιορισμό της σκέψης. Η φυλακή μέσα στην οποία ζει ο Truman γίνεται ταυτόχρονα φυλακή και για τους χιλιάδες θεατές του σήριαλ οι οποίοι 24 ώρες την ημέρα, παρακολουθούν την ζωή του, ζουν μέσα από αυτή και τελικά απεμπολούν κάθε ζωτική σκέψη υπομένοντας μία κατάσταση παθητικότητας.

Η φυλακή αυτή αποτελεί βασικό λίθο για την διαιώνιση της υπάρχουσας κατάστασης ισορροπιών, χρησιμοποιείται για την εκμηδένιση των ανθρώπων, την στέρηση των βασικών δικαιωμάτων και τελικά θέλει να επιτύχει να ελέγχει καλύτερα τον άνθρωπο απ’ ότι ο ίδιος τον εαυτό του. Ο Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης στο «Γράμμα από τη φυλακή για τους Ευρωπαίους» που γράφει την περίοδο που βρισκόταν στις φυλακές του Κορυδαλλού το 1971, λέει: «Θέλουν να σε κάνουν να λογοκρίνης μόνος σου τη σκέψη σου, να την κάνης ευπρόσωπη γι’ αυτούς. Να βλέπης δηλαδή με τα δικά τους μάτια τις σκέψεις σου και να ελέγχεις εσύ ο ίδιος από τη δική τους οπτική γωνία. Είναι σαν να σου μπήγουν ένα καρφί στο μυαλό, που στο εξαρθρώνει».

Τα όρια της ζωής του Truman ορίστηκαν για αυτόν χωρίς αυτόν, και όταν ρωτά τον «φίλο» του αν θέλει κάποια στιγμή να φύγει του απαντά ότι δεν μπορείς να πας πιο μακριά. Στις πλάτες του στηρίχθηκε ένα ολόκληρο σύστημα εμπορίου, ποσοστά τηλεθέασης, διαφημίσεις προϊόντων και ατελείωτο κέρδος. Το σύστημα είναι τόσο οργανωμένο που δεν αφήνει το παραμικρό περιθώριο να ξεφύγει κάτι που θα αφυπνίσει τον Truman. Αυτό όμως που δεν κατάφεραν να ελέγξουν ήταν τα συναισθήματα που είχε νοιώσει για μία ηθοποιό η οποία του αποκάλυψε ότι όλα αυτά, ο κόσμος στον οποίο ζει είναι ψέματα. Κατευθείαν την απομακρύνουν, ωστόσο ο σπόρος έχει μείνει στο μυαλό του και μετά από κάποια χρόνια αρχίζει να ανθίζει η αμφιβολία και η αμφισβήτηση των πάντων.

Ξαφνικά γίνεται απρόβλεπτος. Παρακολουθεί και προκαλεί με αποτέλεσμα να οδηγεί στην αποδιοργάνωση αυτού του τέλεια οργανωμένου συστήματος. Ένα μόνο άτομο, μόλις συνειδητοποίησε την ψευτιά του συστήματος που ζούσε, ελευθερώθηκε, στράφηκε ενάντια σε αυτό και τελικά προκάλεσε τον τρόμο του δημιουργού και αυτό διότι δεν μπορούσε πλέον να τον ελέγξει ούτε να προβλέψει την επόμενη κίνησή του. Ακόμα και ο ίδιος ο δημιουργός που παρακολουθεί το πειραματόζωό του, όταν σε μια εκπομπή η ηθοποιός που είχε αποκαλύψει την αλήθεια στον Truman μίλησε μαζί του τηλεφωνικά κατηγορώντας τον για την καταπάτηση των δικαιωμάτων που διαπράττει και το έγκλημα, εκείνος της απαντά ότι τελικά δεχόμαστε την πραγματικότητα του κόσμου που μας προσφέρεται και κλείνει λέγοντας ότι αυτό που στ’ αλήθεια τον θλίβει είναι ότι τελικά ο Truman προτιμά το κελί. Μόλις όμως αμφισβητεί αυτόν τον κλειστό και εφιαλτικό κόσμο, επαναστατεί και γίνεται απρόβλεπτος. Αυτό είναι παράνομο, είναι κόντρα στους κανόνες που έχει θεσπίσει ο δημιουργός. Γι’ αυτό κάνει τα πάντα για να τον σταματήσει, να τον εμποδίσει να ανακαλύψει την αλήθεια και να βγει από αυτόν τον ψεύτικο κόσμο. Η δύναμή του είναι μεγάλη, το πάθος του για εξουσία επίσης και τελικά τρελαίνεται. Θέλει να τον εξοντώσει γιατί αντέδρασε, είναι η αλαζονεία της εξουσίας.

Στο τέλος λοιπόν επιχειρεί να καταστρέψει την βάρκα με την οποία ο Truman αποδρά. Ξεσηκώνει καταιγίδα, υψώνονται τεράστια κύματα και τελικά αυτό το ευχάριστο περιβάλλον που οι θεατές παρακολουθούσαν για χρόνια ως ένα παράδεισο και τους έκανε χαρούμενους, μετατρέπεται σ’ έναν θανατηφόρο κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο ο δημιουργός δίνει ένα σημαντικό μάθημα στους θεατές και στον Truman, πρέπει να υπακούς στον σκηνοθέτη της ζωής σου γιατί αλλιώς θα σε διαλύσει.

Υπάρχουν δύο λύσεις, η παράδοση και υπακοή ή αγωνιστικότητα και εγρήγορση του σώματος και του πνεύματος. Την απάντηση την δίνει ο Truman όταν η βάρκα του σκοντάφτει σ’ έναν άσπρο τοίχο που έχει μια μεγάλη σκάλα και μια ταμπέλα που λέει «EXIT». Μόλις ανεβαίνει την σκάλα και είναι έτοιμος να ανοίξει την πόρτα, ο δημιουργός σαν θεός τού μιλά από ψηλά προσπαθώντας να τον πείσει να μείνει σε αυτόν τον κόσμο και τονίζοντας ότι τον ξέρει καλύτερα από κάθε άλλον. «Ποτέ δεν είχες κάμερα μέσα στο μυαλό μου» απαντά ο Truman και ανοίγει την πόρτα για να φύγει.

Ο κόσμος αυτός ήταν κλειστοφοβικός, όλα ήταν ελεγχόμενα και αυστηρά επιτηρούμενα. Τίποτα δεν μπορούσε να ξεφύγει, με την ελαφριά παρακοή ενός ατόμου όμως, όλα καταρρέουν. Ξεσκεπάζεται η πλαστότητα του κόσμου αλλά και η φοβική εξουσία που απειλεί με θάνατο αυτόν που αντιδρά. Η υπέρβαση των ορίων του ίδιου του εαυτού του αλλά και της πραγματικότητας στην οποία ζει, τον κάνει να  απελευθερώνεται από τα δεσμά:

«Ήταν μου το θάρρος έντρομο – και όμως μαύρες υποψίες έχω εντός μου – ξέρω – ένας κρύφιος θα με φέρει δρόμος οξ’ από τα όρια του κόσμου».  

Γ. Σκαρίμπας

ΠΗΓΗ