Τι μας διδάσκει η Κύπρος;

του Γιώργου Στάμκου


Τρομερά μουδιασμένος από το σοκ και μέσα σ' ένα κλίμα πρωτοφανούς αβεβαιότητας πέρασε ο κυπριακός λαός τις δύο τελευταίες βδομάδες. Έπειτα από 39 χρόνια από την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974, που οδήγησε στην τουρκική κατοχή του 38% των εδαφών και στη de facto διχοτόμηση του νησιού, που προκάλεσε την προσφυγοποίηση μεγάλου τμήματος του ελληνοκυπριακού πληθυσμού μέσα στον ίδιο του τον τόπο και στην καταστροφή της οικονομίας αυτής της μικρής μεσογειακής χώρας, οι Ελληνοκύπριοι φλέρταραν και πάλι με την καταστροφή.

Μετά την τουρκική απόβαση και την καταστροφή οι Ελληνοκύπριοι στην αρχή υπέφεραν, αλλά έκαναν υπομονή, εργάστηκαν σκληρά και μεθοδικά, για να οικοδομήσουν μια ανθηρή οικονομία, που αποτέλεσε μοντέλο πετυχημένης “οικονομίας των υπηρεσιών”. Η οικονομική επιτυχία, ο πλούτος και η διάχυτη ευημερία, οδήγησαν στον εφησυχασμό, και οι Ελληνοκύπριοι πίστευαν πως είχαν αφήσει οριστικά πίσω τους τις τραγωδίες του παρελθόντος. Ήταν όμως μια ακόμη ψευδαίσθηση.

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας, το αλλοτινό καμάρι της κυπριακής οικονομίας που είχε μετατρέψει το νησί σε “Χονκ Κονγκ της Μεσογείου”, έχει πλέον μπει σε καθοδική πορεία. Μέσα σε λίγες μόλις μέρες ο υπερτροφικός τραπεζικός τομέας της Κύπρου αναγκάστηκε να συρρικνωθεί κατά 40%, με την πώληση των υποκαταστημάτων των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα και τη διάσπαση -ουσιαστικό το κλείσιμο- της Λαϊκής Τράπεζας.

Σε μια χώρα που το ΑΕΠ της είναι μόλις 18 δισεκατομμύρια ευρώ, το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι οκτώ φορές μεγαλύτερο -ένα μέγεθος που θεωρείται “μη βιώσιμο” για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Η ανώμαλη προσγείωση τους κυπριακού συστήματος θεωρείται πλέον αναπόφευκτη, αφού το Βερολίνο και η Τρόικα έχουν αποφασίσει τη συρρίκνωσή του στο μισό ως το 2018 και κανείς δεν μπορεί πλέον να τους εμποδίσει να το κάνουν.



Μόνη εναντίον όλων;

Σ' αυτή την κρίση η Κύπρος βρέθηκε ξαφνικά μόνη της και χωρίς συμμάχους. Να παλεύει να μην πνιγεί ενώ γύρω της κολυμπούσαν καρχαρίες. Στο πρώτο Eurogroup ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, πήγε έχοντας υποσχεθεί στους συμπολίτες του ότι δε θα δεχθεί το “κούρεμα” των καταθέσεων που πρότεινε η Τρόικα. Δέχθηκε όμως την πρώτη ψυχρολουσία στις Βρυξέλλες και γύρισε πίσω αναγκασμένος να δεχθεί αυτό το “κούρεμα”. Έτσι, έχασε αμέσως την εμπιστοσύνη του κυπριακού λαού.

Κατόπιν το Κυπριακό Κοινοβούλιο ψήφισε “Όχι” στην πρόταση της Τρόικας, χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη των εταίρων της Ευρωζώνης. Στη συνέχεια η Κύπρος στράφηκε και πάλι προς τη Ρωσία για να ζητήσει νέο δάνειο (ήδη έχει λάβει 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ δάνειο από τη Μόσχα), αλλά οι Ρώσοι της γύρισαν την πλάτη γιατί δέχθηκε να συζητήσει με την Τρόικα το “κούρεμα” των καταθέσεων, που έπληττε άμεσα τα ρωσικά συμφέροντα. Οι ΗΠΑ προσφέρθηκαν να βοηθήσουν αλλά μόνο μέσω του ΔΝΤ, ενώ η Ελλάδα, στριμωγμένη από την οικονομική κρίση και την αυστηρή εποπτεία της Τρόικας, παρακολουθούσε αμήχανη προσφέροντας μόνον λόγια συμπαράστασης. Την ίδια στιγμή η Τουρκία, που έχει 35.000 στρατιώτες στο νησί, αμφισβητούσε για μια ακόμη φορά το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευτεί τα τεράστια αποθέματα του φυσικού αερίου, που βρίσκεται στη δική της θαλάσσια Αποκλειστική Ζώνη Εκμετάλλευσης (και συγκεκριμένα στο πεδίο “Αφροδίτη”).

Απομονωμένη η Κύπρος κι έχοντας μπροστά της την απειλή της χρεοκοπίας και της εξόδου από το ευρώ, αναγκάστηκε να υποχωρήσει στο δεύτερο ολονύκτιο Eurogroup της 24ης Μαρτίου του 2013 και να δεχθεί σχεδόν όλα όσα της επέβαλαν. Έγινε έτσι η πέμπτη χώρα της Ευρωζώνης (μετά την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και εν μέρει την Ισπανία) που βρίσκεται κάτω από την ιδιότυπη “κατοχή” της Τρόικας, που την καθιστά “πειραματόζωο” εφαρμογής πρωτοφανών πολιτικών εξαθλίωσης του λαού, όπως υποστηρίζει και η κυπριακή αντιπολίτευση.



Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα

Για την Ελλάδα η Κύπρος δεν είναι απλά ένα αβύθιστο αεροπλανοφόρο στην Ανατολική Μεσόγειο, μόνιμα παρκαρισμένο πάνω από τη διώρυγα του Σουέζ, κάτω από το “ευαίσθητο στομάχι” της Τουρκίας και σε απόσταση αναπνοής από το Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή. Πέρα από τη γεωπολιτική και την οικονομία η Κύπρος για τους Έλληνες έχει τεράστια συναισθηματική και ιστορική σημασία καθώς είναι το τελευταίο απομεινάρι του άλλοτε ανθηρού Ελληνισμού της Ανατολής. Γι' αυτό και για την Αθήνα το Κυπριακό Πρόβλημα, δηλαδή η κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού από τα τουρκικά στρατεύματα, ήταν και παραμένει το υπ' αριθμόν ένα εθνικό πρόβλημα της Ελλάδας. Η Αθήνα πόνταρε πολλά και υποστήριξε με πάθος την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004. Πίστευε πως έτσι θα εξασφαλίζονταν μακροπρόθεσμα η επιβίωση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Από την άλλη πίστευε πως πλέον το Κυπριακό πρόβλημα θα σταματούσε να είναι αποκλειστικά Ελληνο-Τουρκικό και θα γινόταν Ευρω-Τουρκικό πρόβλημα, καθώς θα εμπλέκονταν ενεργά και η Ευρωπαϊκή Ένωση στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού.

Η δε είσοδος της Κύπρου το 2008 στην Ευρωζώνη, ενίσχυε ακόμη περισσότερο τις οικονομικές σχέσεις Αθήνας-Λευκωσίας δημιουργώντας έναν ενιαίο ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο στην Ανατολική Μεσόγειο. Τέλος η ισχυρή, ως πρόσφατα, οικονομία του νησιού λειτουργούσε ως μοντέλο, που ενίσχυε τη διαπραγματευτική θέση των πλούσιων Ελληνοκυπρίων έναντι των φτωχών Τουρκοκυπρίων του βορρά. Αν και η Κυπριακή Δημοκρατία θα συνεχίσει να είναι μέλος της Ευρωζώνης, όλοι αναγνωρίζουν πως ο ρόλος της θα είναι πλέον πιο αποδυναμωμένος, ειδικά στα πλαίσια των διαπραγματεύσεων με την τουρκοκυπριακή πλευρά.

Πέρα από τις γεωπολιτικές επιπτώσεις η κρίση στην κυπριακή οικονομία φέρνει σε ακόμη πιο δύσκολη θέση τη δοκιμαζόμενη από 5ετή ύφεση Ελλάδα. Η Ελλάδα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Κύπρου εξάγοντας στο νησί κάθε χρόνο προϊόντα αξίας άνω του 1,5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Τα μέτρα λιτότητας που θα εφαρμοστούν αναμένεται να περιορίσουν δραστικά την αγοραστική δύναμη των Κύπριων, άρα και τις εισαγωγές από την Ελλάδα, πλήττοντας έτσι τις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις. Παρά το μικρό μέγεθος της Κύπρου, οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν επενδύσει σ' αυτήν πάνω από 3 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ στις κυπριακές τράπεζες υπάρχουν κατατεθειμένα από Έλληνες πάνω από 2 δισεκατομμύρια ευρώ που έχουν πλέον εγκλωβιστεί.

Επίσης πολλοί εφοπλιστές από την Ελλάδα έχουν τα πλοία τους γραμμένα στο κυπριακό νηολόγιο, που θεωρείται “σημαία ευκαιρίας” λόγω της χαμηλής φορολογίας (η Κύπρος είναι η 4η δύναμη στον κόσμο με 2.758 μεγάλα πλοία υπό τη σημαία της). Πιθανή αύξηση της φορολογίας θα αναγκάσει τους Έλληνες εφοπλιστές να αναζητήσουν αλλού “ασφαλές καταφύγιο”, ίσως ακόμη και να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Υπάρχει ωστόσο, μέσα σ' αυτό το κυπριακό δράμα, κι ένα θετικό στοιχείο για την ελληνική οικονομία, καθώς προσδοκά επαναπατρισμό μέρους των κεφαλαίων που οι Έλληνες πολίτες τοποθέτησαν τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο. Κάτι τέτοιο ίσως ενισχύσει κι άλλο το τραπεζικό σύστημα της Ελλάδας, που κατάφερε ως τώρα να αποφύγει τα χειρότερα. Αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρόκειται απλώς για “ασπιρίνη” καθώς η συνολική ζημιά στην ελληνική οικονομία θα είναι πολύ μεγαλύτερη.



Ούτε ένα βήμα πίσω

Τι μας διδάσκει λοιπόν η περίπτωση της Κύπρου; Μήπως ότι δεν υπάρχει πλέον ασφάλεια ούτε στις καταθέσεις; Αυτό, σε τελική ανάλυση, αφορά τους πλούσιους, εφόσον στην περίπτωση τουλάχιστον της Κύπρου θίχτηκαν άμεσα οι έχοντες άνω των 100.000 ευρώ (να μη μιλήσουμε για τους Ρώσους δισεκατομμυριούχους). Μήπως ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπάρχει πλέον καμία “νησίδα ασφάλειας”; Ασφαλώς και υπάρχει, μόνο που βρίσκεται στη καρδιά της Ευρώπης -στη Γερμανία. Εκτός ότι ζούμε ένα “γερμανικό ριφιφί” στις καταθέσεις του ευρωπαϊκού νότου, εκείνο που αποδείχτηκε πλέον ολοφάνερα είναι ένας γερμανικός ηγεμονισμός, μια βελούδινη κυριαρχία της Γερμανίας απέναντι στις υπόλοιπες -ευάλωτες αυτή την περίοδο- χώρες της ένωσης. Αυτή η ανισορροπία δεν μπορεί να συνεχιστεί γιατί θα δυναμιτίσει τα ίδια τα θεμέλια της Ευρώπης. Δεν μπορεί η Γερμανία να εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματά της και τις συγκυρίες για να επιβληθεί. Δεν είναι δυνατόν η Γερμανία να δανείζεται με μηδενικό, ακόμη και αρνητικό επιτόκιο, ενώ την ίδια στιγμή η εξίσου μεγάλη Ιταλία να βγαίνει στις αγορές και να δανείζεται με 5-6% επιτόκιο.

Δεν μπορεί η BMW να δανείζεται με 1%, ενώ η, εξίσου ποιοτική, Peugeot με 5% και ταυτόχρονα το Βερολίνο να μιλά για ανάκτηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Δεν μπορεί κάποιες χώρες να έχουν μονίμως πλεονάσματα και κάποιες άλλες μονίμως ελλείμματα. Κάποιες να απολαμβάνουν σήμερα ανάπτυξη ενώ οι άλλες να είναι βυθισμένες σε μια ύφεση χωρίς τέλος. Τέτοιας κλίμακας ανισορροπίες η Ευρώπη δεν μπορεί να αντέξει άλλο. Όχι μόνον σε οικονομικό επίπεδο, αλλά και σε πολιτικό και κοινωνικό.

Η λύση σίγουρα δε βρίσκεται στη συνέχιση της ίδιας πολιτικής που μας οδήγησε στα σημερινά αδιέξοδα. Η λύση δε βρίσκεται σε νέα Μνημόνια και σε πολιτικές αυστηρής λιτότητας, αλλά στην σύμπραξη ενός ενιαίου μετώπου των χωρών, τουλάχιστον του ευρωπαϊκού νότου, που θα απαιτήσει μια συνολική αλλαγή της ευρωπαϊκής πολιτικής με στόχο την άμβλυνση των ανισοτήτων (αναδιανομή του πλούτου), τις μεγάλης κλίμακας μεταφορές δημοσιονομικών πόρων (π.χ. νέο σχέδιο Μάρσαλ) και την εφαρμογή πολιτικών ανάπτυξης και καταπολέμησης της ανεργίας.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικά στην Ευρωζώνη βρισκόμαστε όλοι στο ίδιο καράβι, που αν βουλιάξει κανείς δε θα μείνει ανέπαφος. Κάποτε ο δαιμόνιος Χένρι Κίσιγκερ είχε πει πως δεν πρέπει η μεταπολεμική Γερμανία να αφεθεί μόνη της και να γίνει “κανόνι ελεύθερο στο κατάστρωμα”, αλλά να προσδεθεί με την Ευρώπη και να γίνει έτσι μια ευρωπαϊκή Γερμανία. Αυτός πρέπει να είναι ένας από τους βασικούς στόχους των ευρωπαϊκών λαών: ο εξευρωπαϊσμός της Γερμανίας (και όχι ο κατευνασμός της).

Η ακριτική Κύπρος -με την πιο βίαιη προσαρμογή χρηματοπιστωτικού μοντέλου στη σύγχρονη ιστορία- απέδειξε την εμβέλεια της ισχύος του σύγχρονου γερμανικού οικονομικού εθνικισμού και ταυτόχρονα όμως έδειξε και το μέγιστο όριο της υποχώρησης που μπορεί να υποστεί ο ευρωπαϊκός νότος και οι λαοί του. Απ' εδώ και πέρα “ούτε ένα βήμα πίσω”! Δε μου αρέσει να αντιμετωπίζω τη Γερμανία, στην οποία έζησα την παιδική μου ηλικία αποκομίζοντας πολύ θετικές εμπειρίες, με όρους Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και σίγουρα δεν ταυτίζω τη σημερινή Γερμανία και το λαό της με τους Ναζί και τη Βέρμαχτ που έκαψε το 1942 το χωριό των γονιών μου στα Πιέρια.

Όμως θα πρέπει να θυμίσουμε όλοι μας στους φίλους μας Γερμανούς πως σε μία οικογένεια δεν πρέπει ο καθένας μας να λειτουργεί αποκλειστικά με γνώμονα τα προσωπικά του συμφέροντα. Η Ευρώπη οφείλει να απαλλαγεί από τον εγωκεντρισμό των εθνών-κρατών και να αποκτήσει μια πιο οικουμενική διάσταση, βασιζόμενη στη δημοκρατία, στην ελευθερία, στην ανεκτικότητα, στην αλληλεγγύη και στις ανθρωπιστικές αξίες, τα θεμέλια των οποίων μπήκαν στην αρχαία Ελλάδα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε ούτε μία μέρα Πολλοί σημερινοί Γερμανοί σκέφτονται παρόμοια και φλέγονται από το ίδιο όραμα. Ας παλέψουμε μαζί, στέλνοντας ταυτόχρονα τους κοντόφθαλμους συμφεροντολόγους και τους εγωκεντρικούς εθνικιστές, στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.



* Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com).