Τσερνόμπιλ - 27 χρόνια μετά

Ήταν 01:26 ώρα Μόσχας όταν συνέβη. Ξημερώματα της 26ης Απριλίου 1986, 27 χρόνια πριν. Ένα συμβάν, ένα ατύχημα που επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων ακόμα και στις μέρες μας.

Πρόκειται για το μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι σήμερα, που συνέβη την προαναφερθείσα ώρα και μέρα στον αντιδραστήρα 4 του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνόμπιλ.

Η έκρηξη του πυρηνικού αντιδραστήρα του Τσερνόμπιλ, απτή απόδειξη της αδυναμίας του ανθρώπου να ελέγξει απόλυτα τα στοιχεία της φύσης προς όφελος της κάλυψης των αναγκών του, παραμένει ακόμη, 27 χρόνια μετά, στην κορυφή της επικαιρότητας για έναν φριχτό λόγο: ίσως οι συνέπειες ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος ξεπεραστούν, κατά τραγική ειρωνεία, αυτήν τη φορά και πάλι στην Ιαπωνία, τη χώρα που βίωσε τις πρώτες πυρηνικές εκρήξεις στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ο Πυρηνικός Σταθμός Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ βρίσκεται στο εγκαταλελειμμένο πλέον χωριό Πρυπιάτ της Ουκρανίας. Το εργοστάσιο που πήρε το όνομά του από την πόλη του Τσερνόμπιλ, μπήκε σε λειτουργία για τη Σοβιετική Ένωση το 1977 ως πρότυπο πυρηνικό εργοστάσιο.

Τη στιγμή του ατυχήματος στο εργοστάσιο βρίσκονταν περίπου 200 εργαζόμενοι των οποίων οι ενασχολήσεις σχετίζονταν με την ομαλή λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων 1, 2 και 3, καθώς και με το πρόγραμμα ελέγχου που λάμβανε χώρα στον αντιδραστήρα 4 όπου και σημειώθηκε η έκρηξη.

Ένας έλεγχος ρουτίνας, ο οποίος είχε διεξαχθεί με επιτυχία και τον προηγούμενο χρόνο, των τουρμπίνων του αντιδραστήρα, δεν είχε την αναμενόμενη κατάληξη: μια μηχανική βλάβη, σε συνδυασμό με τις εσφαλμένες επιλογές των χειριστών, οδήγησε στη μοιραία έκρηξη.

Σημειώθηκαν δύο εκρήξεις στο κτίριο του αντιδραστήρα Νο 4. Το αποτέλεσμα τους ήταν η διάνοιξη μιας τρύπας στην οροφή του κτιρίου και η εκτόξευση γραφίτη, σκυροδέματος και συντριμμιών. Ως αποτέλεσμα αυτών, ο πυρήνας του αντιδραστήρα βρέθηκε σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον.

Μεγάλο μέρος του ουρανίου που χρησιμοποιούνταν ως καύσιμο έφυγε στον αέρα μαζί με υπερουράνια στοιχεία και προϊόντα της σχάσης από τον πυρήνα του αντιδραστήρα, παρασυρόμενα από τον καπνό του οποίου η στήλη έφτασε σε ύψος το ένα χιλιόμετρο. Πυρκαγιά ξέσπασε στην οροφή πάνω από τον στρόβιλο του αντιδραστήρα. Επίσης φλόγες υπήρχαν στο εσωτερικό του κτιρίου μαζί με ατμούς και σκόνη. Ο γραφίτης που έπαιζε το ρόλο του επιβραδυντή του αντιδραστήρα, ανεφλέγη από τη θερμότητα και την έκρηξη.

Το σοβιετικό καθεστώς, για το οποίο πολλοί ισχυρίζονται ότι κατέρρευσε και εξαιτίας του ατυχήματος, απέφυγε να ενημερώσει άμεσα τόσο τους άτυχους κατοίκους όσο και τη διεθνή κοινότητα. Ταυτόχρονα, η έλλειψη εκπαίδευσης και εξοπλισμού του προσωπικού του εργοστασίου οδήγησε σε σοβαρά λάθη εκτίμησης της πραγματικής κατάστασης. Δεκάδες εργάτες παρέμειναν στο σημείο, χωρίς να λαμβάνουν κανένα μέτρο προστασίας, προσπαθώντας να εφοδιάσουν με νερό τον αντιδραστήρα. Ακόμη τρεις ημέρες πέρασαν μέχρι να εκκενωθούν οι γύρω περιοχές στις οποίες διαβιούσαν περισσότεροι από 350.000 άνθρωποι.




Συνέπειες του ατυχήματος

Το πρώτο θύμα ήταν ο υπάλληλος του εργοστασίου που βρισκόταν ακριβώς πάνω από τον αντιδραστήρα τη στιγμή της έκρηξης, το πτώμα του οποίου δεν ανασύρθηκε ποτέ. Περισσότεροι από 30 εργαζόμενοι πέθαναν τις αμέσως επόμενες ώρες, αλλά οι θάνατοι που συνδέονται άμεσα με το ατύχημα δεν ξεπερνούν τους 60, και είναι αυτοί των εργαζόμενων που εκτέθηκαν άμεσα και των πυροσβεστών που έσπευσαν στο σημείο, αλλά δεν πήραν τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας.

Τα επιστημονικά πορίσματα για τον ακριβή αριθμό των θανάτων που προκλήθηκαν από το ατύχημα διαφέρουν. Μια πρόσφατη έρευνα του «Φόρουμ του Τσερνόμπιλ», του Ο.Η.Ε. εκτιμά τους θανάτους σε 4.000, έναν αριθμό τον οποίο η Greenpeace ανεβάζει στους 93.000, υπολογίζοντας τα στοιχεία της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Λευκορωσίας.

Η Ρώσικη Ακαδημία Επιστημών, υπολογίζοντας και τη ραγδαία ποσοστιαία αύξηση των ατόμων που υπέστησαν καρκίνο ή λευχαιμία, αυξάνει αυτό τον αριθμό στους 140.000. Ωστόσο, για ένα πράγμα συμφωνούν όλοι: το δυστύχημα επηρέασε την υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη, σε ένα φάσμα δεκαετιών.

Εκτιμάται ότι το 40% της επιφάνειας της Ευρώπης επηρεάστηκε από το ατύχημα, ενώ υπολογίζεται ότι από τη συνολική δόση ραδιενέργειας που έλαβε ο πληθυσμός της Γης λόγω του ατυχήματος, το 36% αντιστοιχεί στους κατοίκους Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας και το 53% στους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Δεδομένου ότι τα περισσότερα είδη καρκίνου χρειάζονται 20 με 60 χρόνια μεταξύ έκθεσης στο αίτιο και εκδήλωσης της ασθένειας, είναι προφανές ότι είναι ακόμα νωρίς, 25 χρόνια μετά, για να εκτιμήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις των επιπτώσεων του ατυχήματος.

Τα αμέσως επόμενα χρόνια, οι φυσιολογικές γεννήσεις στην περιοχή αποτελούν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Εκατοντάδες τερατογενέσεις προκλήθηκαν από τη ραδιενέργεια, όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες αλλά και στο βίντεο που ακολουθεί.

Οι συνέπειες που επέφερε η έκλυση ραδιενέργειας στο περιβάλλον θα παραμείνουν ως ένα τραγικό σύμβολο μνήμης της καταστροφικής ισχύος της ατομικής ενέργειας για αρκετά χρόνια ακόμα. Ολόκληρα δάση ισοπεδώθηκαν, ενώ, εκτός από τις ανυπολόγιστες απώλειες που υπέστη η πανίδα, υπήρχαν αναφορές για μεταλλάξεις ζώων.

Στην Ελλάδα, όπου έφθασε το ραδιενεργό νέφος μέσα στις πρώτες εβδομάδες, προκλήθηκε πανικός: έγιναν συστάσεις για αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων, ενώ, σύμφωνα με έρευνα της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, έγιναν περίπου 2.500 τεχνητές εκτρώσεις το 1986 από γονείς οι οποίοι φοβήθηκαν τις πιθανές συνέπειες της ραδιενέργειας στο έμβρυο. Ιατρικοί κύκλοι, δε, αποδίδουν τουλάχιστον 1.500 περιπτώσεις καρκίνου της δεκαετίας 1986-1996 σε πιθανές επιπτώσεις του Τσερνόμπιλ.







Η ζωή αναγεννιέται μέσα από τις πυρηνικές στάχτες
Ο αντιδραστήρας 4 καλύφθηκε άμεσα με σάκους που περιείχαν άμμο, μόλυβδο και βορικό οξύ, ενώ σύντομα σφραγίστηκε με μια μεγάλη τσιμεντένια σαρκοφάγο. Το πυρηνικό εργοστάσιο - σύμβολο της μεγαλύτερης πυρηνικής καταστροφής- συνέχισε να λειτουργεί κανονικά όμως μέχρι το 2000, καθώς οι αυξημένες ανάγκες για ενέργεια της Ουκρανίας δεν επέτρεψαν την τελική σφράγισή του.
Σήμερα, 2.500 εργαζόμενοι απασχολούνται, για να διαφυλάξουν τα ερείπια του πυρηνικού εργοστασίου κλειστά, εργαζόμενοι σε βάρδιες, προσέχοντας να μην εκτεθούν και οι ίδιοι στην ακτινοβολία. Ταυτόχρονα, ετοιμάζεται η κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, ύψους 110 μέτρων και βάρους 18.000 τόνων, που θα αντικαταστήσει την υπάρχουσα σαρκοφάγο, κόστους περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο ευρώ. Μέχρι το 2014, οι 200 τόνοι υψηλού ραδιενεργού υλικού που παραμένουν στον αντιδραστήρα θα έχουν σφραγιστεί οριστικά.

Η κυβέρνηση της Λευκορωσίας αποφάσισε να επανεγκαταστήσει χιλιάδες κόσμου στις πρώην (;) μολυσμένες περιοχές, με στόχο μέχρι το 2020 η ζωή στην περιοχή να έχει επανέλθει στους φυσιολογικούς ρυθμούς. Παράλληλα, κάποιες πρώιμες έρευνες καταδεικνύουν ότι η άγρια ζωή στην περιοχή έχει επανακάμψει, γεγονός που οφείλεται στην απουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία αποδεικνύεται με αυτόν τον τρόπο πιο επιβλαβής ακόμη και από τη ραδιενέργεια… Μέχρι τώρα ωστόσο, περίπου 7.000.000 άνθρωποι δέχονται επιδόματα που σχετίζονται με βλάβες υγείας, τις οποίες θεωρείται ότι υπέστησαν λόγω του Τσερνόμπιλ.

Η Ουκρανία από φέτος σκοπεύει, δε, να εκμεταλλευθεί εμπορικά την περιοχή-φάντασμα, ετοιμάζοντας τουριστικά προγράμματα για όσους θέλουν να δουν τα συντρίμμια και ό,τι απέμεινε από την περιοχή, μεταξύ αυτών και τα προσωπικά αντικείμενα των κατοίκων που εκκένωσαν τις εστίες τους, αλλά και τα μολυσμένα στρατιωτικά οχήματα και ελικόπτερα, καθώς και τα ποταμόπλοια και τις φορτηγίδες που σκουριάζουν σε εγκαταλελειμμένα λιμάνια.


Η πυρηνική ενέργεια στον 21ο αιώνα
Το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ οδήγησε ευτυχώς στον καθορισμό πολύ αυστηρών προδιαγραφών για τη λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων. Οι αντιδραστήρες τύπου RBMK έχουν επανασχεδιαστεί και, όταν χρησιμοποιούνται, αποδεικνύονται πολύ πιο σταθεροί και μη επιρρεπείς στον «αστάθμητο παράγοντα». Ειδικοί διεθνείς φορείς πυρηνικής ασφάλειας επιτηρούν διαρκώς τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, διασφαλίζοντας, στο μέτρο του δυνατού, την απρόσκοπτη λειτουργία τους, ελαχιστοποιώντας τις πιθανότητες μιας νέας τραγωδίας. «Το Τσερνόμπιλ αποτέλεσε ένα τραγικό, αλλά και κομβικό σημείο ταυτόχρονα για την εξέλιξη της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας» επισημαίνει ο δρ Mohamed ElBaradei, από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας.

Και πράγματι, σήμερα λειτουργούν παγκοσμίως περισσότεροι από 550 πυρηνικοί αντιδραστήρες, με την προηγμένη Γαλλία μάλιστα να εξασφαλίζει τους ενεργειακούς της πόρους κατά 80% με αυτόν τον τρόπο. Πολλές νέες χώρες προσανατολίζονται ακόμη στο να αξιοποιήσουν αυτήν την πηγή ενέργειας για περιβαλλοντικούς και οικονομικούς λόγους: η χρήση της δεν επιφέρει καθόλου εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, βασική αιτία της δημιουργίας του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, ενώ η χρήση άνθρακα στη διαδικασία της ηλεκτροπαραγωγής σύντομα θα τιμωρείται με πρόστιμο.

Στην Ελλάδα, όπου ακόμη βασιζόμαστε κυρίως στο λιθάνθρακα και στο λιγνίτη για την παραγωγή ενέργειας, η χρήση των πυρηνικών έχει αποκλειστεί, αποτελώντας μάλιστα θέμα ταμπού μέχρι πρότινος, οπότε και οδηγηθήκαμε στην πολιτική κόντρα για το θέμα μεταξύ του πρώην υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ Γιώργου Σουφλιά και του πρώην Επίτροπου Περιβάλλοντος της Ε.Ε. Σταύρο Δήμα. Όλες οι κυβερνητικές εξαγγελίες από τότε δεν προβλέπουν τη χρήση της, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο πυρηνικός εφιάλτης αποκλείεται: οι γειτονικές μας χώρες είτε τη χρησιμοποιούν ήδη (Βουλγαρία) είτε ετοιμάζουν την κατασκευή νέων πυρηνικών σταθμών (Τουρκία), αποκομίζοντας έτσι οι ίδιες τα οφέλη, αφήνοντάς μας, όμως, και εμάς έκθετους στους κινδύνους.

Η ιστορία αποδεικνύει την αμείλικτη τάση της να επαναλαμβάνεται. Σε μια από τις πιο προηγμένες τεχνολογικά χώρες, με μεγάλη παράδοση στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, αλλά και με όλες τις τραγικές συνέπειες ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος να βασανίζουν ακόμη τη συλλογική κουλτούρα του λαού, αρκούσε ένας σεισμός για να καταρριφθούν οι μύθοι περί απόλυτης ασφάλειας των πυρηνικών. Η ανθρωπότητα μπορεί να μαθαίνει από τα λάθη της, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν μπορεί να πράξει καινούργια.






ΠΗΓΗ