Καθώς η εκατονταετηρίδα του πολέμου πλησιάζει, αυτό δεν είναι ένα παιχνίδι συναναστροφής. Οι εικασίες μας επιτρέπουν να δούμε τη σύγκρουση πολύ πιο αντικειμενικά, γράφει ο Martin Kettle.
Οι άνθρωποι που βλέπουν ένα θεϊκό χέρι ή τους ισχυρούς νόμους του διαλεκτικού υλισμού να επιδρούν στις ανθρώπινες υποθέσεις θέτουν το ερώτημα: «Τι θα συνέβαινε αν τα πράγματα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά;» Για τον EH Carr, ιστορικό της Σοβιετικής Ρωσίας, το να μιλήσει για το τι θα μπορούσε να συμβεί στην ιστορία, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη, ήταν απλώς ένα «παιχνίδι συναναστροφής». Για τον EP Thompson, συγγραφέα της Δημιουργίας της Αγγλικής Εργατικής Τάξης, τέτοιες εικασίες ήταν «ανιστόρητα σκατά».
Άλλοι ιστορικοί έχουν ομολογήσει ότι το θέμα τους ιντριγκάρει περισσότερο. «Ο ιστορικός πρέπει να θέτει τον εαυτό του συνεχώς σε ένα σημείο στο παρελθόν, κατά το οποίο οι γνωστοί παράγοντες θα φαίνεται να προκαλούν διαφορετικές εκβάσεις», έγραψε ο Johan Huizinga. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι, ανά πάσα στιγμή στην ιστορία, υπάρχουν πραγματικές εναλλακτικές λύσεις, υποστήριξε ο Hugh Trevor – Roper.
Ευτυχώς, κανένα από αυτά τα επιχειρήματα δεν αποτρέπει τους συγγραφείς της μυθοπλασίας ή το κοινό. Η πιθανή ήττα της Γερμανίας από τη Βρετανία το 1940 είναι από κάποια απόσταση το εθνικό θησαυροφυλάκιο των ίσως. Ήδη από το 1964, η ταινία It Happened Here, των Kevin Brownlow και Andrew Mollo, έθεσε την τότε αδιανόητη σκέψη ότι η συνεργασία θα μπορούσε να αναπτυχτεί στη Βρετανία του Χίτλερ. Πιο πρόσφατα, μια σειρά από μυθιστορήματα, συμπεριλαμβανομένου του Fatherland του Robert Harris, του Resistance του Owen Sheers και του Dominion του CJ Sansom – που φαντάζεται μία Βρετανία σα το Βισί το 1952 που κυβερνάται από τον Lord Beaverbrook και τον Oswald Mosley – έχουν ερευνήσει το ίδιο θέμα.
Συγκριτικά, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος αποτέλεσε το αντικείμενο πολύ λιγότερων εικασιών. Ο Niall Ferguson είναι μία από τις εξαιρέσεις, σε ένα δοκίμιο που θεωρεί ότι η Βρετανία θα μπορούσε να μην εμπλακεί στον ευρωπαϊκό πόλεμο τον Αύγουστο του 1914. Και παρόλο που το δοκίμιό του πάσχει από το γεγονός ότι ο ευρωσκεπτικιστής Ferguson είναι υπέρ του δέοντος πρόθυμος να απεικονίσει τον κάιζερ ως νονό της μετέπειτα Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο απολογισμός των συζητήσεων του υπουργικού συμβουλίου του 1914 είναι συναρπαστικός, επειδή η φιλελεύθερη κυβέρνηση του Χέρμπερτ Άσκουιθ θα μπορούσε τόσο εύκολα να έχει αποφασίσει να μείνει έξω από τον πόλεμο – και σχεδόν το έκανε.
Καθώς η εκατονταετηρίδα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου πλησιάζει, το 2014 είναι πιθανό να δούμε πολλές συζητήσεις σχετικά με τον σωστό τρόπο που θα πρέπει να εορταστεί και με το αν ο πόλεμος πέτυχε τίποτα. Προς το παρόν, το επιχείρημα για τον πόλεμο αποτελείται κυρίως από δύο αμοιβαία ανέκφραστα στρατόπεδα. Από τη μία πλευρά υπάρχουν εκείνοι που, όπως η Margaret MacMillan το έθεσε πρόσφατα, θεωρούν ότι ο πόλεμος ήταν «μια ολοκληρωτική καταστροφή μέσα σε μια θολούρα». Από την άλλη, υπάρχουν και εκείνοι που επιμένουν ότι παρόλα αυτά έγινε «για κάποιο σκοπό». Εκείνη την εποχή, λέει η MacMillan, οι άνθρωποι σε όλες τις πλευρές νόμιζαν ότι είχαν έναν σκοπό. «Είναι συγκαταβατικό και λάθος να νομίζουν ότι ξεγελάστηκαν». Αλλά τι ήταν αυτό το κάτι για το οποίο έγινε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος; Το να απαντήσουμε ότι ήταν ένας πόλεμος μεταξύ των αυτοκρατοριών, που σίγουρα ήταν, είναι εντάξει, εφ ‘όσον υπάρχει κάποια προσπάθεια για να γίνει διάκριση μεταξύ των αυτοκρατοριών. Αλλά αυτό συμβαίνει σπάνια σε μια συζήτηση που πολώνεται μεταξύ συλλογικών μύθων για την εθνική θυσία από τη μια (σίγουρα στη Βρετανία και τη Γαλλία) και μιας αδιακρίτως αόριστης καταστροφής από την άλλη.
Όσο περισσότερο προσπαθεί κάποιος να εξετάσει και ίσως να ξεπεράσει αυτές τις κυρίαρχες αφηγήσεις, όπως θα έπρεπε το επόμενο έτος και καθώς έρχεται η εκατονταετηρίδα, τόσο περισσότερο ένα κομμάτι από την αντίστροφη πλευρά μπορεί να βοηθήσει τη διαδικασία. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τερματίστηκε τον Νοέμβριο του 1918, όταν τα γερμανικά στρατεύματα παραδόθηκαν κοντά στην Κομπιέν. Αλλά θα μπορούσε εύλογα να έχει τελειώσει με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο την άνοιξη του 1918, αν η επίθεση του Λούντεντορφ στο Παρίσι και στη Μάγχη είχε πετύχει. Σχεδόν το έκανε. Και πως θα ήταν η Ευρώπη του 20ου αιώνα αν το είχε καταφέρει;
Προφανώς , θα είχε κυριαρχηθεί και διαμορφωθεί από τη Γερμανία. Αλλά τι είδους Γερμανία; Την μιλιταριστική, συντηρητική, κατασταλτική Πρωσική δύναμη που δημιούργησε ο Μπίσμαρκ; Ή τη Γερμανία με το μεγαλύτερο εργατικό κίνημα στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ευρώπη; Η γερμανική ιστορία μετά το 1918 θα ήταν ένας ανταγωνισμός μεταξύ των δύο – και κανείς δεν μπορεί να πει ποια θα κέρδιζε στο τέλος.
Αλλά κάποιος μπορεί να πει ότι μια νικηφόρα Γερμανία, που θα επέβαλε την ειρήνη στους ηττημένους συμμάχους με τη συνθήκη του Πότσνταμ, δεν θα είχε τις αποζημιώσεις και τις καταγγελίες που πράγματι της επιβλήθηκαν από τη Γαλλία στις Βερσαλλίες. Κατά συνέπεια, η άνοδος του Χίτλερ θα ήταν πολύ λιγότερο πιθανή. Σε αυτή την περίπτωση, ούτε το Ολοκαύτωμα, ούτε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος θα είχαν ακολουθήσει αναγκαστικά. Αν οι Εβραίοι της Γερμανίας είχαν επιζήσει, ο Σιωνισμός δεν θα είχε τη διεθνή ηθική δύναμη που ορθώς απαίτησε μετά την ήττα του Χίτλερ. Η σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής θα ήταν πολύ διαφορετική – εν μέρει και γιατί η Τουρκία θα ήταν μεταξύ των νικητών το 1918 .
Στην Ευρώπη του Κάιζερ, η ηττημένη Γαλλία θα ήταν το πιο πιθανό φυτώριο του φασισμού και όχι η Γερμανία. Αλλά με τον χάλυβα και τον άνθρακα να παραμένει στην ελεγχόμενη από τη Γερμανία Αλσατία – Λορένη, το στρατιωτικό και ναυτικό δυναμικό της Γαλλίας θα είχε περιοριστεί. Εν τω μεταξύ, η ηττημένη Βρετανία θα έβλεπε το ναυτικό της να βυθίζεται στον όρμο του Χέλγκολαντ, θα είχε αναγκαστεί να παραχωρήσει τα πετρελαϊκά της συμφέροντα στη Μέση Ανατολή και στον Κόλπο στη Γερμανία και δεν θα μπορούσε να περιορίσει τον Ινδικό εθνικισμό. Στην πράξη, η βρετανική αυτοκρατορία δεν θα ήταν βιώσιμη. Η σημερινή Βρετανία θα μπορούσε να καταλήξει μια μικρή βόρεια ευρωπαϊκή κοινωνική δημοκρατία – όπως η Δανία, χωρίς πρίγκιπα.
Εν τω μεταξύ, η Αμερική, η ένταξη της οποίας στον πόλεμο θα είχε προληφθεί επιτυχώς από τη νίκη της Γερμανίας, θα είχε γίνει μια αυστηρά απομονωμένη δύναμη και όχι ο ελεγκτής της διεθνούς τάξης. Ο Φράνκλιν Ρούζβελτ θα έλυνε τα οικονομικά προβλήματα της μεταπολεμικής Αμερικής στη δεκαετία του 1930, αλλά ποτέ δεν θα εμπλεκόταν σε έναν πόλεμο στην Ευρώπη – αν και θα μπορούσε να εμπλεκόταν σε έναν εναντίον της Ιαπωνίας. Η Σοβιετική Ένωση, με έναν επιφυλακτικό αλλά ισχυρό γείτονα στη νικηφόρα Γερμανία, θα ήταν ο μεγάλος αποσταθεροποιητικός παράγοντας , αλλά μπορεί να μην είχε δεχθεί εισβολή όπως έγινε το 1941. Και χωρίς δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο δεν θα υπήρχε ποτέ ούτε ψυχρός πόλεμος.
Ένα παιχνίδι συναναστροφής; Προφανώς. Αλλά τουλάχιστον μπορούμε να δούμε ότι το αποτέλεσμα έχει σημασία. Η Ευρώπη θα ήταν διαφορετική αν η Γερμανία είχε κερδίσει το 1918. Θα ήταν ζοφερή, καταπιεστική και απρόβλεπτη με πολλούς τρόπους. Αλλά υπάρχει και μια εύλογη υπόθεση, ότι πολύ λιγότεροι άνθρωποι θα είχαν πεθάνει στην Ευρώπη του 20ου αιώνα. Αν μη τι άλλο, αυτό αξίζει κάποια σκέψη. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν μια καταστροφή. Αλλά ήταν κάτι περισσότερο από μια τραγική θυσία. Το αποτέλεσμα – τι έγινε και τι δεν έγινε – έκανε τη διαφορά.
Το 2014 θα πρέπει να ξεπεράσουμε τις αντίπαλες εθνικές προοπτικές και να μάθουμε να βλέπουμε τον πόλεμο πιο αντικειμενικά και προσεκτικά απ’ ότι μέχρι τώρα.
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου