Η νέα παγκόσμια τάξη

Του Joschka Fischer
The Project Syndicate


Η τελευταία σύνοδος των G-7, στο όμορφο αλπικό σκηνικό του Γκάρμις - Πάρτενκιρχεν της Γερμανίας, ήλθε και παρήλθε. Με ένα λιγότερο μέλος, εξαιτίας της αποπομπής της Ρωσίας, η ομάδα απαρτίζεται και πάλι αποκλειστικά από δυτικές δυνάμεις. Σε μία εποχή που η άνοδος μεγάλων, πολυπληθών οικονομικών δυνάμεων όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία, συνιστούν πρόκληση για την κυριαρχία της Δύσης, πολλοί πιστεύουν ότι το τρέχον διεθνές σύστημα χρήζει αναθεώρησης. Στην πραγματικότητα μία νέα παγκόσμια τάξη είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα προκύψει - και πολύ σύντομα. Η μορφή που παίρνει θα εξαρτηθεί από δύο βασικά φαινόμενα: την παγκοσμιοποίηση και την ψηφιοποίηση.

Η παγκοσμιοποίηση επιτρέπει στις οικονομίες που δεν είναι ακόμη πλήρως βιομηχανοποιημένες να δρέψουν τους καρπούς της βιομηχανοποίησης και να ενσωματωθούν στις παγκόσμιες αγορές - μία τάση που έχει επαναδιαμορφώσει την παγκόσμια κατανομή εργασίας και έχει μεταμορφώσει τις αλυσίδες αξίας. Φυσικά οι επιπτώσεις της ψηφιοποίησης εκτείνονται πέρα από τα οικονομικά: έχει οδηγήσει στην κατάρρευση των πολιτισμικών συνόρων, δίνοντας σε συνηθισμένους πολίτες ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές πρόσβαση στην πληροφορία και ιδέες από όλο τον κόσμο.

Καθώς η παγκοσμιοποιημένη οικονομία διευκολύνει την αύξηση των εισοδημάτων, η πολιτισμική ενσωμάτωση θα οδηγήσει αναμφίβολα σε πιο ευρεία πολιτική συμμετοχή, ειδικά μεταξύ της μεγάλης - και ολοένα πιο απαιτητικής - μεσαίας τάξης. Ήδη αυτή η τάση περιπλέκει τις προσπάθειες των κυβερνήσεων για εγχώριο έλεγχο. Με όρους παγκόσμιας οικονομικής ισορροπίας ισχύος, ωστόσο, οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και της ψηφιοποίησης είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Αν και αυτές οι τάσεις έχουν αδιαμφισβήτητα πυροδοτήσει την οικονομική άνοδο ορισμένων αναπτυσσόμενων κρατών, η Δύση - και ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες - διατηρούν το τεχνολογικό προβάδισμα. Πράγματι, αυτό σε συνδυασμό με τα τεράστια κεφάλαια και τη δυναμική επιχειρηματική κουλτούρα, όπως στη Σίλικον Βάλεϊ, θα μπορούσε να επιφέρει ενίσχυση της θέσης της στο παγκόσμιο στερέωμα.

Αλλά με τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες όπως αυτή της Κίνας και της Ινδίας, που εργάζονται σκληρά για να ενθαρρύνουν την καινοτομία, ενώ ακόμη επωφελούνται από τη τεχνολογία, είναι πιθανό να επέλθει μία συνεχιζόμενη «από - δυτικοποίηση» της διεθνούς τάξης. Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν αυτές χώρες θα αποτελέσουν σοβαρή πρόκληση για τις κατεστημένες δυνάμεις. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ - και σε κάποιον βαθμό και η Δυτική Ευρώπη - διατηρούν την ανταγωνιστικότητα τους, είναι αδύνατο να έχουν τον παγκόσμιο γεωπολιτικό έλεγχο που είχαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικά μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Στην πραγματικότητα, παρότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν κυρίαρχες στον στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, τεχνολογικό και πολιτισμικό τομέα, η παγκόσμια ηγεμονία τους δείχνει να φθίνει.

Η πραγματικότητα είναι ότι η παγκόσμια γεωπολιτική υπεροχή της Αμερικής δεν διήρκεσε πολύ. Έχοντας υπερεξαπλωθεί σε μία σειρά πολέμων που δεν μπορούσαν να κερδηθούν κατά πολύ πιο αδύναμων - και παρ' όλα αυτά ανεξέλεγκτων - αντιπάλων, οι ΗΠΑ οδηγήθηκαν σε εσωστρέφεια. Το κενό ισχύος που άφησαν πίσω έχει προκαλέσει περιφερειακές κρίσεις - πιο σημαντικές στη Μέση Ανατολή, στην Ουκρανία στη Νότια και Ανατολική Κινεζική Θάλασσα - και έχει συμβάλλει σε μία πιο ευρεία μετακίνηση προς την αστάθεια και την αταξία. Το ερώτημα τώρα είναι τί θα αντικαταστήσει την Pax Americana. Μία πιθανότητα είναι η επιστροφή της αποκεντρωμένης τάξης που υπήρχε πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση. Τότε, η Κίνα και η Ινδία ήταν οι μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο, ένα στάτους που θα επανακτήσουν αυτόν τον αιώνα.

Όταν το κάνουν, μπορεί μαζί με τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τη Ρωσία να δημιουργήσουν νέα σύστημα «πενταρχίας» που θα μοιάζει στο ευρωπαϊκό σύστημα ισορροπίας της ισχύος του 19ου αιώνα. Αλλά προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα για την ικανότητα αυτών των κρατών να αναλάβουν παγκόσμιους ηγετικούς ρόλους. Με την Ευρωπαϊκή Ένωση να αντιμετωπίζει χωρίς προηγούμενο προβλήματα είναι δύσκολο να προβλέψουμε το μέλλον της. Το μέλλον της Ρωσίας είναι ακόμη πιο αβέβαιο. Αυτό μας αφήνει μόνο τις ΗΠΑ και την Κίνα. Σήμερα η Κίνα χρηματοδοτεί το δημόσιο χρέος της Αμερικής και κατά μία έννοια επιχορηγεί την παγκόσμια εξουσία της. Και η Κίνα δεν θα μπορούσε να είχε επιτύχει τη γρήγορη οικονομική της ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό χωρίς τις αμερικανικές αγορές. Επομένως, είναι πιθανό ότι η νέα παγκόσμια τάξη θα μοιάζει πιο πολύ στη διπολική τάξη του Ψυχρού Πολέμου - αλλά μόνο επιφανειακά. Στην ουσία, θα χαρακτηρίζεται από δεσμεύσεις και αμοιβαίο συμβιβασμό, στο όνομα κοινών συμφερόντων.



* O κ.Joschka Fischer υπήρξε πρώην υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας (1998-2005) και ηγετικό στέλεχος του κόμματος των Πρασίνων


"Το Βήμα"

ΠΗΓΗ