Κατάργηση των μετρητών: Capital controls με άλλο όνομα

γράφει ο Μιχάλης Γιαννεσκής


Δύο νέα μέτρα προωθούνται στη διεθνή οικονομία, τα αρνητικά επιτόκια και η κατάργηση των συναλλαγών με μετρητά. Πρόκειται για μέτρα που στοχεύουν κυρίως σε βελτίωση της οικονομίας, ή σε υποστήριξη των τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων;

Πριν μερικά χρόνια, η πιθανότητα μια τράπεζα να χρεώνει τους πελάτες της για να καταθέτουν τα χρήματα τους, θα ακουγόταν σαν παρατραβηγμένο σενάριο. Όμως σήμερα τα αρνητικά επιτόκια είναι πραγματικότητα και πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν ξεκάθαρα ότι ένα νέο, ακόμα πιο ριζοσπαστικό, σχέδιο προωθείται: η κατάργηση των μετρητών.


Plan A: Από την ποσοτική χαλάρωση στα αρνητικά επιτόκια
 
Η ποσοτική χαλάρωση, η χρηματοδότηση τραπεζών από τις κεντρικές τράπεζες με κρατικά κονδύλια, εφαρμόζεται για αρκετά χρόνια σε πολλές χώρες. Όμως δεν έχει καταφέρει να επιβραδύνει την κατολίσθηση της παγκόσμιας οικονομίας.

Σε μια πρόσφατη επισκόπηση των τραπεζικών δανείων, η ΕΚΤ ερώτησε διάφορες μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες εάν χρησιμοποίησαν τα χρήματα που τους έδωσε (μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης) για να υποστηρίξουν νοικοκυριά και μη χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Περίπου 5% των τραπεζών απάντησαν «σημαντικά», 10% «λίγο» και 85% «καθόλου». Συνεπώς ένα συντριπτικό ποσοστό των χρημάτων της ΕΚΤ, δηλαδή των φορολογουμένων, υποστήριξε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αντί να βοηθήσει την ανάπτυξη της οικονομίας.

Καθότι η ποσοτική χαλάρωση απέτυχε, νέες στρατηγικές «ανάκαμψης» εφαρμόστηκαν στη συνέχεια: πρώτα τα μηδαμινά και μετά τα αρνητικά επιτόκια. Μέσω της πολιτικής αρνητικών επιτοκίων (Negative Interest Rate Policy), οι καταθέσεις εταιρειών σε μια τράπεζα μειώνονται, αντί να αυξάνονται, με το πέρασμα του χρόνου. Ο κύριος στόχος ήταν η ενθάρρυνση εταιρειών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να επενδύσουν στην  οικονομία, αντί να βλέπουν τα κεφάλαια τους να μειώνονται με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, μία κατάθεση με επιτόκιο -1% σε 5 χρόνια θα έχει χάσει το 5% της αξίας της.

Πολλές τράπεζες έχουν ήδη υιοθετήσει τέτοια πολιτική: η ΕΚΤ (-0,3%), και διάφορες ιδιωτικές ή κρατικές τράπεζες της Σουηδίας (-0,5% μέχρι –1.25%), Ελβετίας (-0,75%), Δανίας (-0,65%) και Ιαπωνίας (-0,1%). Όλο και περισσότερες κεντρικές τράπεζες, όπως το Federal Reserve των ΗΠΑ, σκέπτονται να επιβάλλουν αρνητικά επιτόκια στις καταθέσεις.



Οικονομική πολιτική υπό κατάρρευση
 
Όμως σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ ούτε τα αρνητικά επιτόκια συνέβαλαν στην ανάπτυξη ή βελτίωση της διεθνούς οικονομίας, από τότε που πρωτοεμφανίστηκαν - πριν ενάμιση χρόνο - μέχρι σήμερα. Αντίθετα, τα περισσότερα οικονομικά στοιχεία δείχνουν ότι το «μαγείρεμα» των επιτοκίων μάλλον έχει επιδεινώσει την κατάσταση της οικονομίας.

Τουλάχιστον οι τράπεζες που εφαρμόζουν αυτή την πολιτική θα έπρεπε να επωφεληθούν, καθότι τα αρνητικά επιτόκια μειώνουν τις υποχρεώσεις τους προς τους καταθέτες. Όμως το «Plan A» μάλλον δεν απέδωσε τα προσδοκώμενα κέρδη για τις τράπεζες, γιατί αρκετές από αυτές, όπως η γερμανική Commerzbank και η δανέζικη Danske Bank, παραπονέθηκαν ότι τα κέρδη τους από καταθέσεις μειώθηκαν λόγω της επιβολής των αρνητικών επιτοκίων.

Επιπλέον, η οικονομική πολιτική των κρατικών τραπεζών δεν έχει καταφέρει να χαλιναγωγήσει τις αγορές. Πολλές διεθνείς τράπεζες έχουν τεράστια «ανοίγματα» σε επισφαλή παράγωγα και ομόλογα. Περίπου 30% των κρατικών ομολόγων παγκοσμίως (αξίας 7 τρις. δολαρίων) έχουν σήμερα «αρνητικές» αποδόσεις, δηλαδή οι κάτοχοι τους (κυρίως τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα) πρόκειται να πάρουν λιγότερα χρήματα στη λήξη των ομολόγων από όσα πλήρωσαν για να τα αγοράσουν. Η πρόσφατη πτώση της Deutsche Bank αποτελεί τυπικό παράδειγμα των αναμενόμενων εξελίξεων. Οι προειδοποιήσεις για ένα επερχόμενο κραχ των αγορών πολλαπλασιάζονται.

Ποια διέξοδος απομένει; Η δέσμευση του χρήματος που δεν βρίσκεται υπό τον άμεσο έλεγχο των τραπεζών, μέσω της κατάργησης των μετρητών. Ίσως η δήλωση του συν-διευθύνοντα σύμβουλου της Deutsche Bank στο Νταβός ότι «σε 10 χρόνια μάλλον δεν θα υπάρχουν μετρητά» δεν έγινε άσκοπα.



Plan B:  Συναλλαγές χωρίς μετρητά

Και πράγματι, ένα «Plan B» άρχισε να προωθείται πρόσφατα: η κατάργηση των μετρητών για κάθε είδους συναλλαγές.

Όπως συνηθίζεται κάθε φορά που προετοιμάζεται ένα αμφιλεγόμενο σχέδιο, το πρώτο βήμα έγινε με μία ομοβροντία από «ειδικούς» που παρουσίασαν το εν λόγω σχέδιο ως αναγκαίο και αναπόφευκτο. Οι αρχι-οικονομολόγοι της Τράπεζας της Αγγλίας και του ομίλου  Citigroup, ο Γερμανός «γκουρού» οικονομολόγος Peter Bofinger, και στελέχη τραπεζών της Δανίας, Σουηδίας, και Νορβηγίας, και πολλοί άλλοι, επιχειρηματολόγησαν υπέρ της κατάργησης των συναλλαγών με μετρητά.

Ορισμένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται υπέρ της κατάργησης των συναλλαγών με μετρητά είναι εύλογα: η καταπολέμηση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, και της φοροδιαφυγής. Οι συναλλαγές και οι πληρωμές θα γίνονται ευκολότερα και ταχύτερα. Όμως οι επιπτώσεις της κατάργησης των μετρητών αναφέρονται ελάχιστα ή καθόλου.



Capital controls με άλλο όνομα

Πρώτον, η κατάργηση των συναλλαγών με μετρητά θα διευκολύνει την επιβολή οικονομικών μέτρων. Οι Financial Times σχολίασαν το θέμα με τη χαρακτηριστική τους αμφίσημη ειλικρίνεια: «η ύπαρξη μετρητών περιορίζει την ικανότητα των κεντρικών τραπεζών να ενισχύσουν μια οικονομία που είναι σε ύφεση». Χωρίς μετρητά, σε μια μελλοντική κρίση δεν θα χρειάζονται capital controls, καθότι θα είναι έμφυτα μέσα στο τραπεζικό σύστημα. Μια αλλαγή οικονομικής πολιτικής θα μπορεί να εφαρμοστεί αυτόματα, ψηφιακά, χωρίς ουρές στις τράπεζες και στα ΑΤΜ. Το σύνολο των χρηματικών αποθεμάτων θα βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο των κρατικών τραπεζών και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς εξυπηρέτηση όποιας οικονομικής πολιτικής επιλέξουν.

Δεύτερον, σε μια οικονομία χωρίς μετρητά, η ποσότητα του «ψηφιακού» χρήματος μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί αυθαίρετα οποιαδήποτε στιγμή. Οι κατασχέσεις καταθέσεων και τα bail-in μάλλον περιττεύουν όταν ισοδύναμα μέτρα μπορούν να επιβληθούν μέσω περιορισμών της διακίνησης και της διαθεσιμότητας του χρήματος: «πάγωμα» των καταθέσεων και αρνητικά επιτόκια είναι δύο πιθανές μέθοδοι σε περίπτωση που καταργηθεί η δυνατότητα απόσυρσης μετρητών από τις τράπεζες. Στέλεχος της Morgan Stanley αποκάλυψε ότι στο πρόσφατο φόρουμ στο Νταβός αναφέρθηκε η δυνατότητα επιβολής μεγαλύτερων αρνητικών επιτοκίων ως ένας στόχος της κατάργησης συναλλαγών με μετρητά.

Επιπλέον, εάν όλες οι συναλλαγές γίνονται υποχρεωτικά χωρίς μετρητά, οι τράπεζες θα έχουν πλήρη έλεγχο της διακίνησης χρήματος και συνεπώς τη δυνατότητα να εισπράττουν προμήθεια για κάθε συναλλαγή.



Ποιοι θα επωφεληθούν;

Η κατάργηση των μετρητών μπορεί να θεωρηθεί ως μια αναπόφευκτη «πρόοδος» στην εποχή της ψηφιακής οικονομίας. Και η είσοδος στην Ευρωζώνη θεωρήθηκε πρόοδος. Το κύριο θέμα είναι ποιοι ελέγχουν και κατευθύνουν τέτοιες «προόδους».

Σήμερα οι πολίτες είναι ήδη έρμαια της επιβαλλόμενης οικονομικής πολιτικής. Εάν επιβληθεί η κατάργηση των μετρητών, θα είναι ακόμα πιο εκτεθειμένοι στα καπρίτσια της οικονομικής ολιγαρχίας που ελέγχει το τραπεζικό σύστημα.

Η πρόεδρος του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ εξέφρασε πρόσφατα τη γνώμη ότι η χρήση ψηφιακών νομισμάτων (αντί μετρητών) θα είναι εξαιρετικά επωφελής.  Οι μέχρι σήμερα εξελίξεις δείχνουν ότι κάτι τέτοιο θα είναι σίγουρα επωφελές για την κάλυψη της φούσκας των τραπεζών,  και ότι όσοι πρεσβεύουν πως μπορεί να επέλθει ανάπτυξη μέσω του παρόντος χρηματοπιστωτικού συστήματος εθελοτυφλούν ή κοροϊδεύουν.




ΠΗΓΗ