Σε ποιον ανήκει το φεγγάρι;

Ένα νομικό κενό καθιστά αδύνατο να πούμε ποιος μπορεί να διεκδικήσει το φεγγάρι. Αλλά με τον ορυκτό πλούτο και τις «σπάνιες γαίες», καθώς και τις τεράστιες δυνατότητες για την εξερεύνηση του διαστήματος, σύντομα θα μάθουμε.

«Ξέρω ότι μπορεί να μην τα καταφέρω αυτή τη σεληνιακή νύχτα». Η Ακαδημία Διαστημικής Τεχνολογίας της Κίνας υπερέβαλε με το πάθος στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του σεληνιακού ρομπότ Jade Rabbit, στο τέλος του περασμένου μήνα. Το ρόβερ είχε τελματώσει στη σκόνη του φεγγαριού. Αντιμετωπίζοντας 14 ημέρες χωρίς το φως του ήλιου, το ηλιακό ρομπότ, που ξεκίνησε στις 2 Δεκεμβρίου, ήταν απίθανο να επιβιώσει. «Καληνύχτα πλανήτη Γη» είπε. «Καληνύχτα ανθρωπότητα».



Οι Κινέζοι
Έμοιαζε με το τέλος μιας επιχείρησης που θα μπορούσε να επιταχύνει τη διαδικασία ανακάλυψης του σε ποιον ανήκει το φεγγάρι –αν ανήκει σε κάποιον. Ο τελικός στόχος του Jade Rabbit ήταν να κάνει μια τρύπα στο φεγγάρι και να διαπιστώσει από τι είναι φτιαγμένοι οι βράχοι του. Κι αυτό επειδή οι Κινέζοι πιστεύουν ότι τα ορυκτά της σελήνης μπορεί να αξίζουν εξαγωγές. «Ψάχνουν δυνατότητες εξόρυξης στο φεγγάρι και είναι πιθανό να το κάνουν, αν υπάρχει ισχυρό επιχειρηματικό ενδιαφέρον» λέει ο Richard Holdaway, διευθυντής του διαστημικού τμήματος στο Rutherford Appleton Laboratory του Ηνωμένου Βασιλείου, που συνεργάζεται στενά με το διαστημικό πρόγραμμα της Κίνας .

Δεν θα υπήρχε τίποτα παράνομο σε μια τέτοια πράξη, διότι οι διεθνείς νόμοι που καλύπτουν το φεγγάρι είναι «πολύ, πολύ πίσω», όπως το θέτει ο Holdaway. Θεωρητικά, οποιοσδήποτε θα μπορούσε να το διαχειριστεί (και να το αντέξει οικονομικά), θα μπορούσε να πάει στο φεγγάρι αύριο, να εξορύξει ένα τεράστιο κομμάτι σεληνιακών πετρωμάτων, να το φέρει πίσω στη Γη και να το πουλήσει στον πλειοδότη. Οι Κινέζοι θα μπορούσαν να κόψουν το φεγγάρι κομματάκια και να το πουλήσουν λίγο-λίγο, χωρίς να παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο. Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς μας είναι απλό: θα πρέπει να το αποτρέψουμε;

Τα κέρδη από το φεγγάρι δεν αποτελούν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. «Υπάρχουν αναμφίβολα πράγματα στο φεγγάρι που μπορούν να εξορυχτούν» λέει ο Holdaway. Γνωρίζουμε ότι οι ανόργανες ουσίες που είναι δύσκολο να βρεθούν στη Γη, όπως τα στοιχεία «σπάνιων γαιών» και το τιτάνιο και το ουράνιο είναι άφθονα εκεί. Αλλά το βασικότερο είναι το ελαφρύτερο ισότοπο του ηλίου, που είναι γνωστό ως ήλιο- 3. Αυτό το αέριο είναι κρίσιμο καύσιμο για τους αντιδραστήρες πυρηνικής σύντηξης, που υπόσχονται μια ενεργειακή απόδοση πολύ υψηλότερη από τη σχάση που δίνουν οι αντιδραστήρες σημερινής γενιάς.

Το ήλιο- 3 κοστίζει περίπου 10 εκατομμύρια δολάρια το κιλό. Αν και δεν έχουμε ακόμη εμπορικούς αντιδραστήρες σύντηξης, κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει σύντομα. Όταν γίνει, η ζήτηση για το ήλιο- 3 θα ξεπεράσει την προσφορά και το πιο εύκολο μέρος για να πάρουμε περισσότερο θα είναι από τα πετρώματα του φεγγαριού. Είναι πανεύκολο: θερμαίνεις το πέτρωμα και το αέριο βγαίνει.



Οι Αμερικανοί

Δεν έχουν μόνο οι Κινέζοι φιλοδοξίες προς αυτή την κατεύθυνση. Ορισμένες ιδιωτικές εταιρείες έχουν επίσης βλέψεις στα σεληνιακά πετρώματα. Οι περισσότερες έχουν έδρα τις ΗΠΑ και εργάζονται ενεργά πάνω σε σεληνιακά ρόβερ που θα είναι σε θέση να εκτελέσουν την εξόρυξη ορυκτών.

Μέχρι στιγμής, είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζουμε αν η υπόθεση στέκεται. Δεν είναι μια μικρή προσπάθεια δημιουργίας ενός εργοστασίου στο φεγγάρι, αλλά μια ιδιαίτερα ακριβή επιχείρηση. Το κόστος διαφυγής από την γη είναι περίπου 25.000 δολάρια ανά κιλό. Όποιος πληρώνει αυτά τα χρήματα θα πρέπει εκ των προτέρων να έχει ισχυρές εγγυήσεις ότι η επένδυση αξίζει τον κόπο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο επιχειρηματίας Robert Bigelow ζήτησε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ να διευθετήσει τα ζητήματα σχετικά με το ποιος μπορεί να εξορύξει το φεγγάρι. «Ήρθε η ώρα να πάρουμε στα σοβαρά τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στη σελήνη», είπε σε συνέντευξη Τύπου τον περασμένο Νοέμβριο.

Ο Bigelow έφτιαξε την περιουσία του από ξενοδοχεία και ακίνητα και αποφάσισε να συνεχίσει τη διαμονή στο διάστημα, ως το επόμενο εγχείρημά του. Έχει ήδη μια σύμβαση για την προμήθεια οικοτόπων σε αστροναύτες της NASA. Έχει επίσης πει ότι θέλει να χτίσει οικοτόπους στο φεγγάρι και στον Άρη. Το σχέδιο αυτό, υποστηρίζει, κινδυνεύει εάν δεν αποσαφηνιστούν τα ζητήματα της σεληνιακής ιδιοκτησίας.



Οι συνθήκες
Δύο συνθήκες καλύπτουν τη συμπεριφορά των εθνών και των ιδιωτικών εταιρειών πέρα από τη Γη. Η παλαιότερη είναι η Outer Space Treaty του 1967. Αναφέρει ότι «η εξερεύνηση και χρήση του διαστήματος ... διεξάγεται προς όφελος και προς το συμφέρον όλων των χωρών ... και θα είναι η επαρχία όλης της ανθρωπότητας». Η συμφωνία όμως δεν είχε συνταχθεί για να ασχοληθεί με θέματα δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. «Απαγορεύει αυστηρά τις απαιτήσεις των κυρίαρχων εθνών, αλλά δεν απαγορεύει ρητά ιδιωτικούς φορείς από τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας», λέει ο Michael J Listner, δικηγόρος που ειδικεύεται στη διαστημική πολιτική. «Ανάλογα με το ποιον μιλάς, η παράλειψη αυτή δημιουργεί ένα παραθυράκι στα δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας».
Ένας από τους σκοπούς της συνθήκης ήταν να επιτρέψει σε ιδιωτικές εταιρείες να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες στο χώρο, δημιουργώντας ευκαιρία για τη δημιουργία εμπορικών δορυφορικών δικτύων, για παράδειγμα. Όταν αναπτύχθηκε το Σύμφωνο, η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε ότι τα εθνικά κράτη ήταν οι μόνοι αρμόδιοι παράγοντες στο διάστημα. Οι ΗΠΑ θέλησαν να δώσουν σε ιδιωτικές εταιρείες την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τα νέα σύνορα. Έτσι, επετεύχθη ένας συμβιβασμός: Το άρθρο VI λέει ότι οι μη κυβερνητικές οργανώσεις θα πρέπει να εποπτεύονται από τα εθνικά κράτη τους.

Η συνθήκη δεν αναφέρει τίποτα για τους μη κυβερνητικούς φορείς που διεκδικούν δικαιώματα ιδιοκτησίας. «Δεν τους απαγορεύει και δεν τους επιτρέπει» λέει η Joanne Gabrynowicz, Ομότιμη Καθηγήτρια του διαστημικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Μισισιπή, που ενεργεί ως επίσημος παρατηρητής στην προσπάθεια του ΟΗΕ να επιβλέπει το νομικό πλαίσιο που διέπει τη χρήση του διαστήματος.

Αυτό το μεγάλο κενό στην νομοθεσία έρχεται να καλύψει η Συμφωνία για τη Σελήνη του 1984. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τις Υποθέσεις του Διαστήματος φιλοξενεί τη συμφωνία, η οποία ορίζει ότι το περιβάλλον του φεγγαριού δεν θα πρέπει να διαταραχθεί, ότι θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για ειρηνικούς σκοπούς, ότι «το φεγγάρι και οι φυσικοί πόροι του είναι κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας» και ότι «ένα διεθνές καθεστώς» θα πρέπει να ιδρυθεί «που θα διέπει την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του φεγγαριού, όταν η εκμετάλλευση αυτή γίνει εφικτή».

Ακούγεται αμετάκλητο: κανείς δεν μπορεί να κατέχει κομμάτια της σελήνης, χωρίς περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Το πρόβλημα είναι ότι τα επτά κράτη που έχουν επικυρώσει τη Συμφωνία της Σελήνης δεν έχουν καμία επένδυση σε αυτή - δεν δραστηριοποιούνται στο διάστημα. «Θεωρείται άχρηστη, διότι οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία δεν συμμετέχουν καν» λέει ο Listner.



Πόσο σύντομα;
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας. Η τεχνολογία που απαιτείται για την εμπορική εκμετάλλευση εξακολουθεί να απέχει δεκαετίες. Το βασικό ερώτημα προς το παρόν είναι αν αξίζει κανείς να αναπτύξει ρόβερ και υποδομές που απαιτούνται για να ξεκινήσει η σεληνιακή βιομηχανία. Η Google έχει δώσει κάποια κίνητρα για την ανάπτυξη των σεληνιακών δυνατοτήτων. Προσφέρει 20 εκατομμύρια δολάρια στον πρώτο που θα προσγειωθεί στην επιφάνεια του φεγγαριού, θα ταξιδέψει 500 μέτρα και στη συνέχεια θα στείλει κάποιες αναμεταδόσεις υψηλής ευκρίνειας στη Γη.

Δεκαοκτώ ομάδες στοχεύουν στο «σεληνιακό XPrize», που λήγει στο τέλος του επόμενου έτους. Ένας από τους πρωτοπόρους είναι η Moon Express, μια εταιρεία με έδρα στη Silicon Valley. Τον Δεκέμβριο, παρουσίασε το σχεδιασμό της για μια σεληνάκατο που ονομάζεται MX - 1. Η MX - 1 έχει «το μέγεθος από ένα μεγάλο τραπέζι του καφέ» και θα μπει στο χώρο με τον ίδιο τρόπο των περισσότερων δορυφόρων: πάνω σε ένα συμβατικό πύραυλο που απελευθερώνει το λάντερ όταν θα έχει φτάσει περίπου τα 2.000 χιλιόμετρα σε μεγάλο υψόμετρο. Ωθούμενη από το υπεροξείδιο του υδρογόνου, η MX - 1 θα συνεχίσει προς το φεγγάρι για να πραγματοποιήσει ό,τι χρειάζεται.

Ο Bob Richards , ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Moon Express, αποκαλεί το λάντερ «iPhone του διαστήματος», επειδή μπορεί να εκτελέσει μια σειρά από ρόλους στη σεληνιακή επιφάνεια. Η Moon Express προτίθεται να ολοκληρώσει την πρώτη σεληνιακή αποστολή ως το 2020. «Αναμένουμε ότι το υλικό θα είναι πολύ πολύτιμο, με μια παγκόσμια αγορά» λέει ο Richards. Αν και ακούγεται εντυπωσιακό, η MX - 1 μέχρι στιγμής δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σχέδιο. Τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δύσκολο από τη στιγμή που πρέπει να γίνει πραγματικότητα.



Θα υπάρξει συμφωνία;
Είναι σαφές ότι υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα. Γι ' αυτό είναι τόσο χρήσιμο το πρότζεκτ Jade Rabbit της Κίνας: καθιστά σαφές ότι θα υπάρχουν αξιώσεις σύντομα. Σύμφωνα με τον Richard Bilder, ειδικό στο δίκαιο του διαστήματος στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin - Madison, η υψηλή πιθανότητα αυτές οι συζητήσεις να οδηγήσουν σε αδιέξοδο κάνει πιεστική την ανάγκη τα έθνη να ξεκινήσουν τη διαδικασία δημιουργίας ενός νομικού καθεστώτος άμεσα. «Αυτό είναι πιθανό πιο εύκολο να επιτευχθεί τώρα, που οι προοπτικές για τη σεληνιακή εξόρυξη είναι ακόμα μόνο εικασίες, παρά όταν μία ή περισσότερες χώρες δημιουργήσουν μια σεληνιακή βάση και έχουν σαφή συμφέροντα», λέει. Ωστόσο ο Bilder παραμένει απαισιόδοξος για την πιθανότητα να συμβεί αυτό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, σημειώνει, φαίνεται να αδιαφορούν και υπάρχουν ελάχιστα κίνητρα ώστε η Κίνα και η Ινδία να προσπαθήσουν να επιλύσουν τα νομικά προβλήματα τώρα.

Άλλοι είναι πιο αισιόδοξοι. Ορισμένες ανησυχίες σχετικά με τις κινεζικές φιλοδοξίες είναι από την σκοπιά του ψυχρού πολέμου, που δεν είναι πλέον επίκαιρη, υποστηρίζει η Gabrynowicz. Η αλήθεια είναι ότι τα έθνη είναι τώρα πολύ πιο πιθανό να συνεργαστούν στην προσπάθειά τους να εκμεταλλευτούν τους σεληνιακούς πόρους. Ο Holdaway επισημαίνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και η Κίνα συνεργάζονται ήδη στο διάστημα. Και ακόμα κι αν δεν είναι τα έθνη, αλλά οι ιδιωτικές εταιρείες, θα μπορούσε να υπάρξει διεθνής συνεργασία, σημειώνει ο Listner. «Ορισμένες εταιρείες μπορεί να σχηματίσουν ομίλους για να συνδυάσουν τους πόρους τους», λέει. Εμείς δεν θα πρέπει απαραίτητα να ανησυχούμε: οι ιδιωτικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να είναι υπόλογες στις εθνικές κυβερνήσεις και έτσι θα υπόκεινται σε ρύθμιση - ειδικά καθώς οι κυβερνήσεις είναι πιθανό να είναι μεταξύ των κύριων πελατών τους.

Τον περασμένο μήνα, η NASA συμμετείχε στο παιχνίδι με τη δρομολόγηση ενός ανταγωνιστή για το Σεληνιακό XPrize. Υπό το σύστημα Catalyst, η NASA θα μοιραστεί την εμπειρία και τους πόρους της με ιδιωτικές εταιρείες. Σε αντάλλαγμα θα έχει πρόσβαση στα σχέδια των εταιρειών για τα σεληνιακά ρόβερ. Υπάρχει ένα θέμα: οι κανονισμοί ασφαλείας των ΗΠΑ θα καταστήσουν πολύ πιο εύκολο για τις επιχειρήσεις των ΗΠΑ να συνεργαστούν με την Nasa από επιχειρήσεις που εδρεύουν στο εξωτερικό. Έτσι, αν το Catalyst λειτουργήσει, τα λάφυρα πιθανότατα θα ανήκουν στην Αμερική.

Είτε πρόκειται για το ήλιο- 3, ορυκτούς πόρους ή σκέτο νερό – αυτό που ο Richards αποκαλεί «πετρέλαιο του ηλιακού συστήματος» διότι είναι ζωτικής σημασίας για την υποστήριξη της ζωής και τα καύσιμα των πυραύλων – οι σεληνιακοί πόροι θα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χρησιμοποιηθούν πρώτα για να υποστηρίξουν την περαιτέρω εξερεύνηση του διαστήματος. Είναι πολύ πιο λογικό να ξεκινήσει μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη από το φεγγάρι παρά από τη Γη: με αυτόν τον τρόπο υπερνικά τις δυσκολίες της απόδρασης από τη βαρύτητα του πλανήτη μας. Τα κέντρα διερεύνησης από τον Άρη, επανδρωμένα με αστροναύτες από μια σεληνιακή βάση, είναι οι πιο πιθανοί πελάτες των πρώτων σεληνιακών βιομηχανιών. Μένει να δούμε αν θα είμαστε ευχαριστημένοι με κάτι από αυτά, λέει ο Holdaway. «Θα είναι αυτό αποδεκτό από τον υπόλοιπο κόσμο; Δεν νομίζω ότι κανείς γνωρίζει την απάντηση».



ΠΗΓΗ