Παρθενώνας: Ένα αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό αριστούργημα της Αρχαιότητας

Η μεγέθυνση της ανωτέρω φωτογραφίας όπου φαίνεται καλύτερα η καμπυλότητα του στυλοβάτου.

Ο Παρθενών, το αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό αριστούργημα της ελληνικής κλασσικής περιόδου πέρα από την λαμπρότητα που εκπέμπει, ακόμη και στην κατάσταση όπου βρίσκεται σήμερα, μαγνητίζει τους μελετητές όλου του κόσμου με τις πρωτοποριακές για την εποχή εκείνη, αρχιτεκτονικές του ιδιαιτερότητες: την καμπυλότητα των γραμμών του και τις προοπτικές οπταπάτες (οφθαλμαπάτες).

Αυτή την άλλη όψη του Παρθενώνος, την άγνωστη κυρίως στο ευρύ κοινό, θα προσπαθήσουμε να αποκαλύψουμε. Οι γραμμές του Παρθενώνος, είτε οριζόντιες, είτε κάθετες, δίδουν όλες την εντύπωσιν της ευθείας. Και όμως ουδεμία απολύτως οριζόντια ευθεία και ουδεμία αυστηρώς κάθετος υπάρχει.






Ανάλογος είναι η καμπυλότης των επιστυλίων ( η μαρμάρινη δοκός που τοποθετείται πάνω στους στύλους ) . Με τας ελαφροτάτας ταύτας καμπυλώσεις τας οποίας πρώτος εμελέτησεν ο Άγγλος Penrose ( 1851 ), το μέγα οικοδόμημα αποκτά μίαν ελαστικότητα και ένα φτερούγισμα προς τα άνω.

(Σχέδιο 2)

Η επιφάνεια του στυλοβάτου

( η βάση όπου πατούν οι κίονες ) έχει μίαν ελαφροτάτην έξαρσιν εις εκάστην μακράν πλευράν, εις το μέσον, μετρούσαν μόλις 8 εκατοστά του μέτρου, τα οποία σβήνουν και χάνονται ομαλά μέσα εις τα 70 περίπου μέτρα του μήκους του στυλοβάτου.

Οι δε κίονες ενώ βαίνουν από της βάσεως προς το κιονό- κρανον λεπτυνόμενοι, ολίγον προ του μέσου υφίσταται μίαν αρκετά αισθητή εξόγκωσιν, την οποίαν οι αρχαίοι Έλληνες ωνόμαζαν " ένταση " , η οποία δημιουργεί επίσης καμπυλότητα ( ΕΙΚ.5 ).

Κατά τον 1ον μ.Χ. αιώνα ο μαθηματικός Ηλιόδωρος ο Λαρισαίος ( ή ο υιός του Δαμι- ανός ) έγραψε, ότι κάθε ευθύγραμμος κύλινδρος φαίνεται ισχνότερος κατά το μέσον και έχει ανάγκη παχύνσεως, ώστε να αποφευχθεί η άσχημη αυτή αισθητική εντύπωση.

Πλην τούτου οι κίονες κλίνουν ελαφρώς προς τα μέσα , εις τρόπον ώστε εάν νοερώς τους επεκτείνωμεν εις το άπειρον, θα σχηματισθή πυραμίδα.( φανταστική απεικόνιση, σχέδιο 4 )

Το επιστύλιο παρουσιάζει στο σύνολό του μείωση προς τα άνω και σχήμα στενουμένου τραπεζίου. Η προς τα έσω κλίσις της εξωτερικής επιφανείας του επιστυλίου, η οποία συνεχίζεται και εις την ζωοφόρον ( η ανάγλυφη ταινία πάνω από το επιστύλιο ) ή εις τα τρίγλυφα και τις μετόπες, αποδεικνύει την επικρατούσα εις όλο το κτίριο μείωση δηλαδή την στένωση αυτού προς τα άνω.

Πρέπει δε να σημειωθεί, ότι η μείωση αυτή δεν εξυψώνει μόνο το κτίριο, αλλά έχει ως αποτέλεσμα να καταβιβάζει το κέντρο βάρους αυτού προς την γη, και ένεκα τούτου να καθιστά απαραίτητο την ύπαρξη καμπυλότητας εις τον στυλοβάτη, ίνα ούτος δια μιας ανώσεως, το αναβιβάσει, αισθητικώς υψηλότερον. !


Αφ` ετέρου η προς τον σηκόν ( εσωτερικόν του ναού ) κλίση όλων των κιόνων, αντιδρώσα προς την άνωση του στυλοβάτου τείνει να ανοίξει το κτίριο προς τα άνω, δίκην ριπιδίου ( κατά το σχήμα της βεντάλιας ). Οι παρατιθέμενες εικόνες παριστώσιν η μεν Α την οφθαλμαπάτη, στην περίπτωση που οι γραμμές του Παρθενώνος θα ήταν ευθείες, η δε Β την δια της προς τα έσω κλίσεως των κιόνων και της καμπυλότητος του στυλοβάτου, διόρθωσιν αυτής.


Όσον αφορά και το ολικό μήκος του επιστυλίου των στενών πλευρών, τούτο είναι μικρότερο του μήκους του στυλοβάτου. Προς την ελαφροτάτην ταύτην φοράν προς τα μέσα αντιδρά η στέγη με τα γείσα, η οποία χύνεται ελαφρώς λοξά προς τα έξω.

Ο αρχιτέκτων Βιτρούβιος κατά τον 1ον π.Χ. αιώνα αφ` ετέρου λέγει ρητώς, ότι η διόγκωση του κίονος εκδηλώνει σαφέστερα τις εσωτερικές του κορμού δρώσες δυνάμεις του και αντεπεξέρχεται εις την πίεση των υπέρθεν μερών. Ώστε και η όλη διαμόρφωση του κίονος είναι ανθρωπομορφική, έτσι και η ένταση του κορμού τους ανθρωπίνους μυς είχε ως πρότυπο.


Η οπτική αυτή ψευδαίσθηση δικαιολογείται από την Φυσιολογία, επειδή οι οφθαλμοί του ανθρώπου, ένεκα της φυσικής θέσεως των βολβών του, συγκλίνουν κάτω και άνω του ορίζοντος για να παρατηρήσουν κάτι και μόνο όταν υφίσταται η εκ της εντάσεως εύρυνση βλέπουν τις πλευρές του κυλίνδρου κατακόρυφες και επομένως και τις πλευρές του κίονος ευθύγραμμες. Οι οφθαλμοί λοιπόν απαιτούν την ένταση του κίονος. (για παράδειγμα του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τις ευθείες ως καμπύλες βλ. την προσθήκη στο κάτω τμήμα της παρούσας σελίδος)



Προοπτική οπταπάτη, παράγεται και εκ της μειώσεως του δωρικού κορμού. Είναι γεγονός λέει ο Aug.Thiersch, διάσημος Γερμανός αρχιτέκτων και οπτικός εμπειρογνώμων, ότι η άνω διάμετρος κιόνων ισχυράς μειώσεως φαίνεται πάντοτε μεγαλυτέρα από όσον πράγματι είναι, καθώς και η εντύπωση προοπτικής μεγαλυτέρου ύψους του κορμού ! Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη οπταπάτη απαντάται στην περίπτωση μεγάλων διαστάσεων κιόνων και αυτό γιατί λόγω της φύσεως του οφθαλμού μας, η εκτίμηση των αποστάσεων για μεγάλης κλίμακος έργα είναι πολύ δυσκολοτέρα απ`ότι για μικράς κλίμακος. Όσο δε περισσότερο κοιτάζουμε προς τα πάνω τόσο ευκολότερα απατώμεθα.

Το φως παιγνιδίζει κατά ποικίλους τρόπους, στο κυματοειδές ανάπτυγμα των ραβδωτών κιόνων, δημιουργώντας αντιθέσεις σκιοφωτισμού, οι οποίες τονίζουν τις ακμές και πλάθουν τον κύλινδρο του κορμού εμφαντικότερο.

Τελικώς η απόκλιση αυτή από την ευθείαν προσδίδει εις ολόκληρον το αθάνατον έργον κάτι το χυμώδες μιας ζώσης βλαστήσεως. Οι αρχιτέκτονες Ικτίνος, Καλλικράτης και Καρπίων για να επιτύχουν αυτό το μοναδικό αισθητικό αποτέλεσμα στηρίχθηκαν στα γερά θεμέλια της υψηλής επιστημονικής γνώσεως που ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ κατέκτησε μέσα στους αιώνες τιμώντας παράλληλα το ρητό εκείνο :

" Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν "
Ομήρου Ιλιάδα Ζ΄, στίχ. 208 .



Την επόμενη φορά λοιπόν που θα επισκεφθείτε τον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως μην αφεθείτε μόνο στην αισθητική μεγαλοπρέπεια του Παρθενώνος, ανακαλύψτε την!

ΠΗΓΗ