Οι Νεοοθωμανικές αυταπάτες της Τουρκίας

  
Πρόσφατα (29 Οκτωβρίου 2013) η γειτονική μας Τουρκία γιόρτασε τα 90 χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας με μια αυτοπεποίθηση ανερχόμενης δύναμης, η οποία βασίζεται σε μια δυναμικά αναπτυσσόμενη οικονομία και σ' έναν αναβαθμισμένο γεωπολιτικό ρόλο σε μια περιοχή με εντεινόμενη αστάθεια, κυρίως λόγω του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Παρά τα έντονα εσωτερικά της προβλήματα, τις κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις, η Τουρκία, που κυβερνάται εδώ και μια δεκαετία από το συντηρητικό ισλαμιστικό κόμμα ΑΚΡ του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, προσπαθεί να προβάλει μέσα και έξω την εικόνα μιας δυναμικής χώρας-γέφυρας, που φιλοδοξεί μέχρι το 2023, δηλαδή την 100η επέτειο από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, να περιλαμβάνεται στη λέσχη των δέκα πιο ισχυρών οικονομικά χωρών του πλανήτη μας -με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Μ' ένα νεανικό πληθυσμό 75 εκατομμυρίων κατοίκων και μ' ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο ΑΕΠ που ανέρχεται στα 800 δισεκατομμύρια δολάρια, η Τουρκία είναι ήδη η 15η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, ενώ ο στρατός της είναι αριθμητικά ο δεύτερος μεγαλύτερος στο ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ. Αυτοί οι παράγοντες, σε συνδυασμό με την καίρια γεωστρατηγική θέση της χώρας, τροφοδοτούν από μόνοι τους μια φιλόδοξη προοπτική για το μέλλον της γειτονικής μας χώρας.

Σ' αυτούς πρέπει να συνυπολογιστεί και το γεγονός πως η οικονομική κρίση του 2008-9 προσπέρασε την Τουρκία με επιδερμικά τραύματα. Η ύφεση -5% το 2009 έγινε ανάπτυξη +8% το 2010, κυρίως χάρη στην αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης, την αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής και του τουρισμού, την εξωστρέφεια και την αύξηση των εγχώριων και ξένων επενδύσεων. Ως αποτέλεσμα το βιοτικό επίπεδο αυξάνει, με το κατά κεφαλήν  ΑΕΠ να ξεπερνά τα 10.600 δολάρια το 2012, η μεσαία τάξη να μεγενθύνεται αισθητά και η Κωνσταντινούπολη γίνεται έδρα δεκάδων Τούρκων δισεκατομμυριούχων.

Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εγκαινίασε και την υποθαλάσσια σιδηροδρομική σήραγγα (μήκους 1,4 χιλιομέτρου και κόστους τριών δισεκατομμυρίων ευρώ), η οποία ενώνει την ευρωπαϊκή και την ασιατική ακτή του Βοσπόρου, και εντάσσεται σε μία σειρά φαραωνικών και συχνά αμφιλεγόμενων σχεδίων, που φιλοδοξούν ν' αλλάξουν το πρόσωπο της χώρας. Ως τέτοια “φαραωνικά σχέδια” θεωρούνται η κατασκευή ενός τρίτου αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης (το “μεγαλύτερο” στον κόσμο σύμφωνα με τους σχεδιαστές του), η κατασκευή ενός παράλληλου στον Βόσπορο καναλιού μήκους 45 χιλιομέτρων, η κατασκευή μιας τρίτης σύγχρονης γέφυρας στο Βόσπορο, καθώς και τριών πυρηνικών σταθμών ως το 2023. Όλα αυτά θα έχουν βέβαια τεράστιο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος, αλλά αυτό θεωρείται “ψιλά γράμματα” για τον φιλόδοξο Ερντογάν, που θέλει να περάσει στην ιστορία της Τουρκίας ως το ισλαμιστικό αντίστοιχο του Κεμάλ Ατατούρκ.



Νεοοθωμανικές φιλοδοξίες στα Βαλκάνια 

Αυτή η νέα αυτοπεποίθηση της Τουρκίας, σε συνδυασμό με την αξιοζήλευτη οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων, αντανακλάται, όπως είναι επόμενο, και στην εξωτερική της πολιτική, η οποία χαρακτηρίζεται από ορισμένους ως “νεοοθωμανική” με κύριο εμπνευστή και εκφραστή τον Αχμέτ Νταβούτογλου, διακεκριμένο Διεθνολόγο και  από το 2009 Υπουργό των Εξωτερικών.  Το δόγμα του Νεοοθωμανισμού (Yeni Osmanlıcılık), που έχει ως κύρια χαρακτηριστικά του από τη μία την πολιτική των “μηδενικών προβλημάτων” με τις γειτονικές χώρες (ώστε να μην αναλώνονται πολύτιμες δυνάμεις) κι από την άλλη τη συστηματική, μέσω της “ήπιας” γεωοικονομικής δύναμης, αυτόνομη εξακτίνωση της Τουρκίας στην περιφέρεια της δημιουργεί εύλογες ανησυχίες, αλλά και ερωτήματα σχετικά με το πόσο ειλικρινείς είναι οι προθέσεις της Άγκυρας για πλήρη ένταξη στην  Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντί για την πλήρη ενσωμάτωση στους Δυτικούς θεσμούς και στην Ευρωπαϊκή Ένωση το δόγμα του Νεοοθωμανισμού προτάσσει την ανάπτυξη αυτόνομων και πολύπλευρων σχέσεων με τις Αραβικές χώρες, το Ιράν, τη Ρωσία, ακόμη και την Κίνα, όπως έδειξε και η πρόσφατη επιλογή του πυραυλικού αμυντικού συστήματος FD-2000 της κινεζικής CPMIEC, γεγονός που εξόργισε τις ΗΠΑ.

Πουθενά αλλού όμως δε φαίνεται καλύτερα η προώθηση του νεοοθωμανικού δόγματος της Τουρκίας από τα Βαλκάνια. Το πρόσφατο ταξίδι, τον Οκτώβριο του 2013, του πρωθυπουργού της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν στο νεότευκτο κράτος του Κοσόβου ήταν ιδιαίτερα αποκαλυπτικό των νεοοθωμανικών βλέψεων της Άγκυρας στα Βαλκάνια. «Το Κόσοβο είναι η δεύτερη πατρίδα μου... Μπορεί να υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές μεταξύ της Τουρκίας και του Κοσόβου, αλλά οι λαοί μας ανήκουν στην ίδια χώρα”, δήλωσε απροκάλυπτα ο Τούρκος πρωθυπουργός σε συγκέντρωση δεκάδων χιλιάδων αλβανόφωνων πολιτών στην πόλη Πρίζρεν του Κοσόβου. Τη φράση “αδελφή χώρα” και “αδελφό λαό” έχει χρησιμοποιήσει ξανά ο Ερντογάν κατά την επίσκεψη του και στο Σεράγεβο, απευθυνόμενος στους Σλάβους μουσουλμάνους της Βοσνίας, τους οποίους η Τουρκία θεωρεί προκεχωρημένο φυλάκιο της ισλαμικής και οθωμανικής ταυτότητας στα βορειοδυτικά Βαλκάνια.

Επίσης ο Τούρκος πρωθυπουργός αναφέρεται συχνά ως “ορφανά της οθωμανικής αυτοκρατορίας” στις τουρκικές και μουσουλμανικές μειονότητες στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα, στην ΠΓΔΜακεδονίας και στο Σάντζακ της Σερβίας, τις οποίες ορισμένοι αναλυτές περιγράφουν ως “μουσουλμανικό τόξο” που διαρρέει τα Βαλκάνια και “έχει από την πλευρά της Τουρκίας τον χαρακτήρα ζωτικής αρτηρίας για τη βαλκανική γεωπολιτική και το γεωπολιτισμό της” (Αχμέτ Νταβούτογλου, Το Στρατηγικό Βάθος, σελ. 477). Σύμφωνα πάλι με τον Νταβούτογλου “η Αλβανία έχει βαρύνουσα θέση στην πολιτική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Αδριατική”, ενώ “το μέλλον των Βόσνιων και των Αλβανών αποτελεί τόσο από γεωπολιτισμική όσο κι από γεωπολιτική άποψη το κλειδί των Βαλκανίων”.Φυσικά η Τουρκία αυτοπροβάλλεται ως φυσικός σύμμαχος και προστάτης αυτών των χωρών και μειονοτήτων στα Βαλκάνια, οι οποίες δημιουργούν ευκαιρίες γεωπολιτικής και γεωοικονομικής εξακτίνωσής της στο “μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης”.



Αντι-νεοοθωμανικές αντιδράσεις στα Βαλκάνια

Έχουν όμως αυτές οι “νεοοθωμανικές” φιλοδοξίες της Τουρκίας ρεαλιστική βάση ή πρόκειται απλά για ευσεβείς πόθους;  Αν εξαιρέσει κανείς το γεγονός πως η Τουρκία προσπαθεί συστηματικά τα τελευταία χρόνια να αξιοποιήσει το κενό που δημιουργεί η γεωπολιτική και γεωοικονομική αναδίπλωση της Ελλάδας στα Βαλκάνια, εξαιτίας της βαθιάς οικονομικής της κρίσης, οι ευκαιρίες νεοωθωμανικής προβολής της στην περιοχή μας είναι ουσιαστικά μια αυταπάτη ή στην καλύτερη περίπτωση ένα επικοινωνιακό παιχνίδι εσωτερικής κατανάλωσης (σχεδόν ο ένας στους τέσσερις πολίτες της Τουρκίας έχει καταγωγή από εξισλαμισθέντες Βαλκάνιους, που έχουν πάντα τα βλέμματα τους στραμμένα προς τη χερσόνησό μας).

Άλλωστε οι ίδιες οι χώρες, στις οποίες η Τουρκία αυτοπροβάλλεται ως φυσικός προστάτης τους, δεν αισθάνονται άνετα με την “πώληση προστασίας” εκ μέρους της Άγκυρας. Ενδεικτικές ήταν οι αντιδράσεις εκ μέρους της αλβανικής αντιπολίτευσης στη “νεοοθωμανική” επίσκεψη του Ερντογάν στο Κόσοβο. Για παράδειγμα ο πρόεδρος του αλβανικού Χριστιανοδηκρατικού Κόμματος, Ναρντ Ντόκα,  και πρώην σύμμαχος του νυν Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα, χαρακτήρισε τη στάση των πρωθυπουργών Έντι Ράμα και Χασίμ Θάτσι (που ήταν μαζί με τον Ερντογάν στο Κόσοβο) ως “υποτελή” και “αίσχος”, ενώ υπενθύμισε πως «οι Αλβανοί αισθάνονται υπερήφανοι για τον ήρωά τους, τον Γεώργιο Καστριώτη», που ως γνωστόν νίκησε τον 15ο αιώνα τρεις οθωμανικές στρατιές. «Η επίσκεψη του Ερντογάν στο Κόσοβο ήταν μία τάση υποτέλειας για την εξωτερική μας πολιτική, για τα οικονομικά συμφέροντα και τη στρέβλωση της εθνικής και θρησκευτικής μας ταυτότητας», δήλωσε ανοιχτά ο Ντόκα. Από την πλευρά του ο διάσημος Αλβανός συγγραφέας  Ισμαήλ Κανταρέ δήλωσε πως «ο λεγόμενος σλαβικός κίνδυνος για την εξαφάνιση του αλβανικού έθνους, υπήρξε μια εφεύρεση των οθωμανών και των νεοοθωμανών..." και πρόσθεσε ότι “... μία από τις ασέλγειες της αλβανικής διανόησης είναι το συμπέρασμα ότι η ύπαρξη της Αλβανίας οφείλεται σε δύο ασπίδες: το οθωμανικό κράτος και το κομμουνιστικό κράτος".

Έντονα αντέδρασε και ο αρχιεπίσκοπος της καθολικής εκκλησίας του Κοσόβου, Ντόντε Γκιέργκι λέγοντας ότι "βγήκε στην επιφάνεια νοσταλγία και οι φιλοδοξίες κάποιων, νεοοθωμανών και η επιθυμία του Τούρκου πρωθυπουργού να είναι κύριος των Αλβανών. Η ομιλία του Ερντογάν στην Πρίζρεν προσβλητικού περιεχόμενου, ήταν δυσοίωνη και αντίθετη με την ιστορική αλήθεια". Υπόψιν το 5% των Αλβανών του Κοσόβου είναι Καθολικοί και θεωρούνται τμήμα της ελίτ της νεότευκτης βαλκανικής χώρας. Το συμπέρασμα είναι πως οι νεοοθωμανικές φιλοδοξίες της Τουρκίας σκόνταψαν πάνω στον έντονο αλβανικό εθνικισμό, που φαίνεται πολύ πιο ισχυρός από την όποια επιμέρους θρησκευτική ταυτότητα των Αλβανών. Γι΄ αυτό δε φαίνεται περίεργο και η δραματική συρρίκνωση της τουρκικής μειονότητας στο Κόσοβο, που ενώ πριν το 1999 ήταν περίπου 20.000 σήμερα αριθμεί μερικές εκατοντάδες μέλη -απομεινάρια των διώξεων του αλβανικού εθνικισμού.

Φυσικά ιδιαίτερα έντονη ήταν και η αντίδραση της Σερβίας, για την οποία το Κόσοβο αποτελεί πάντα μια εθνική πληγή και το υπαριθμόν ένα εθνικό της πρόβλημα. Η Σερβία, που από το 2010 είχε αναπτύξει στενές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με την Τουρκία κάνοντας λόγο ακόμη και για “στρατηγικό εταίρο”, αναθεώρησε τη στάση της και πάγωσε τη συμμετοχή της ετήσια στην τριμερή διάσκεψη με την Τουρκία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ο Πρόεδρος της Σερβίας  Τόμισλαβ Νίκολιτς ζήτησε μάλιστα από την Τουρκία να ζητήσει συγνώμη ώστε να αναθερμανθούν οι σχέσεις των δύο χωρών.

«Αναμένω να επικρατήσει η λογική στην Άγκυρα και η Τουρκία να ζητήσει συγνώμη από τη Σερβία. Έως τότε παγώνω τη συμμετοχή μου στην τριμερή διάσκεψη Σερβίας - Τουρκίας- Βοσνίας, διότι η διάσκεψη αυτή δεν πρέπει να είναι συνάντηση φιλοπόλεμων κρατών αλλά δημοκρατικών χωρών που καθοδηγούνται από την λογική της ειρηνικής συμβίωσης στα Βαλκάνια» ανέφερε στη δήλωση του ο Τόμισλαβ Νίκολιτς, που χαρακτήρισε τη δήλωση του Ερντογάν ως «εισβολή χωρίς τη χρήση όπλων».



Βρυξέλλες ή Άγκυρα;

Η βιασύνη της Τουρκίας να προωθήσει τις νεοοθωμανικές της φιλοδοξίες ή μάλλον καλύτερα αυταπάτες στα Βαλκάνια έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι κινήσεις της Άγκυρας προκαλούν αρνητικά αντανακλαστικά στις άλλες βαλκανικές χώρες και στους λαούς τους, που οφείλονται κυρίως στις δυσάρεστες αναμνήσεις της οθωμανικής κατάκτησης και κατοχής. Έτσι η Τουρκία είναι καταδικασμένη να προβάλλεται με χαμηλούς τόνους στα Βαλκάνια και ποτέ αυτοκρατορικά, επειδή μια τέτοια συμπεριφορά θα οδηγούσε αυτομάτως στη δημιουργία ενός αντιτουρκικού συνασπισμού, κυρίως από την πλευρά της Ελλάδας, της Σερβίας και της Βουλγαρίας -κάτι που θα λειτουργούσε ανασχετικά προς κάθε είδους νεοοθωμανικής προβολής. Επίσης δεν πρέπει να διαφεύγει της Άγκυρας πως όλες οι χώρες των Βαλκανίων έχουν επιλέξει σταθερά την Ευρωατλαντική τους ενσωμάτωση. Κάποιες είναι ήδη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ και οι υπόλοιπες περιμένουν να έρθει και η σειρά τους. Απέναντι σε μια Τουρκία, που λόγω του νεοοθωμανισμού απομακρύνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια χώρα όπως π.χ. η Αλβανία, παρότι κατά 70% μουσουλμανική, έχει ήδη επιλέξει να τεθεί στην τροχιά των Βρυξελλών, δηλαδή της Ευρώπης, και όχι της Τουρκίας, που λόγω της ισλαμικής ατζέντας του ΑΚΡ αποκτά χαρακτηριστικά μεσανατολικής χώρας.



Διχασμένη Τουρκία 

Πέραν όμως από τις φιλοδοξίες των βαλκανικών χωρών, που προτιμούν την εισδοχή τους σε μια, τραυματισμένη έστω από την κρίση, Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά σε μια νεοοθωμανική Άγκυρα, που λοξοκοιτάσει όλο και περισσότερο προς τη Μέση Ανατολή, η ίδια η Τουρκία, παρά το δυναμισμό της, εμφανίζεται όλο και πιο διχασμένη. Τα μαζικά κινήματα αντιδράσεων, κυρίως εκ μέρους των νέων και των φοιτητών, που ξεκίνησαν τον περασμένο Ιούνη από την πλατεία Ταξίμ κι εξαπλώθηκαν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της δυτικής Τουρκίας, απέδειξαν πως η κοσμική/κεμαλική Τουρκία δεν ανέχεται άλλο την ισλαμική ατζέντα, ούτε και τον νεοοθωμανισμό της κυβέρνησης Ερντογάν. Αυτές οι δυνάμεις θα προτιμούσαν μια ευρωπαϊκή και πιο Δυτική Τουρκία, παρά να δουν τη χώρα τους να μετατρέπεται σε παράρτημα της Μέσης Ανατολής. Αυτές οι κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές, που μπορούν να χαρακτηριστούν και “υπαρξιακές” με την έννοια πως αποτελούν έκφανση της κρίσης ταυτότητας που διέπει την Τουρκία, θα μπορούσαν κάλλιστα να αποσταθεροποιήσουν την Τουρκία, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά.

Υπάρχει επίσης πάντοτε ανοικτό το κουρδικό πρόβλημα και το ζήτημα της διατήρησης της ταυτότητας και της επιθυμίας αυτοδιάθεσης των Κούρδων πολιτών της χώρας, που αποτελούν και το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας (70% Τούρκοι, 20% Κούρδοι, 10% άλλοι). Η αυτονόμηση των Κούρδων του βορείου Ιράκ, αλλά και η προσπάθεια του 1,5 εκατομμυρίου Κούρδων της σπαρασσόμενης Συρίας να διεκδικήσουν την αυτονομία τους, δημιουργούν εύλογες ανησυχίες στην Άγκυρα, σχετικά με το μέλλον των τουλάχιστον 15 εκατομμυρίων Κούρδων που ζουν κυρίως στις νοτιοανατολικές επαρχίες της. Είτε νεοοθωμανική είτε ευρωπαϊκή η Τουρκία θα έρθει στο άμεσο μέλλον αντιμέτωπη με κουρδικό ζήτημα, το οποίο θα πρέπει να επιλυθεί είτε με βαθύ εκδημοκρατισμό είτε με αυτοδιάθεση -και τα δύο θα αποτελέσουν όμως την ταφόπλακα κάθε νεοοθωμανικής φιλοδοξίας.

Κοντολογίς, οι νεοοθωμανικές αυταπάτες της Τουρκίας οφείλονται περισσότερο στην τρέχουσα, ευνοϊκή για τη χώρα, οικονομική της δυναμική, παρά σε μόνιμους ιστορικούς παράγοντες. Δεν αντανακλούν κάποια ουσιαστική γεωπολιτική ή γεωοικονομική πραγματικότητα, παρά μονάχα τους ευσεβείς πόθους της τουρκικής κυβέρνησης του ΑΚΡ, που προσπαθεί να συμφιλιώσει την καταπιεσμένη από τον Κεμαλισμό ισλαμική ταυτότητα με τη φιλοδυτική πορεία της χώρας από το 1923 και έπειτα. Αντί η Άγκυρα να αναλώνεται σε αναχρονιστικές νεοοθωμανικές αυταπάτες θα έπρεπε να επικεντρωθεί στην πορεία της πλήρους και χωρίς όρους ενσωμάτωσής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια πλήρως εκδημοκρατισμένη Τουρκία έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενωμένη Ευρώπη και η Ελλάδα, ως γειτονική χώρα με διάφορα ανοικτά μαζί της ζητήματα, έχει μόνον να κερδίσει από μια τέτοια προοπτική. Γι' αυτό και η Ελλάδα, απαλλαγμένη από εθνικιστικές αγκυλώσεις, θα πρέπει να θέτει ανασχετικούς φραγμούς σε κάθε νεοοθωμανική αυταπάτη της Άγκυρας, ενώ ταυτόχρονα να στηρίζει την φιλοευρωπαϊκή πορεία της γειτονικής μας χώρας. Σε μια ενωμένη Ευρώπη δεν χωρούν εθνικισμοί, μεγαλοϊδεατισμοί και νεοοθωμανισμοί.




* Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com)



ΠΗΓΗ