Πόσο "μύθος" είναι η αρχαιοελληνική μυθολογία;

Πριν χιλιάδες χρόνια ανακάλυψε (;) ο άνθρωπος τη γραφή. Το ερωτηματικό μπαίνει σαν εύλογη απορία, καθώς η λέξη "ανακάλυψη" αναφέρεται σε κάτι που υπάρχει αλλά δεν το έχουμε βρει. Έτσι όταν γίνεται γνωστό, το "ανακαλύπτουμε".


Σε αντίθεση θα πρότεινα τη λέξη εφηύρε τη γραφή. Εκτός και αν η γραφή δόθηκε από τους "Θεούς" στους ανθρώπους, οπότε όντως την ανακαλύψαμε και δεν την κατασκευάσαμε εμείς. Εν πάσει περιπτώση, τα πρώτα γραπτά κείμενα που έχουν βρεθεί (και θα μιλήσω για τους αρχαίους Έλληνες, διότι μας είναι πιο οικείοι) αναφέρονται ως "μύθοι" από τους σύγχρονους ιστορικούς, και απορρίπτονται σαν πηγές έγκυρων πληροφοριών. Θεωρούμε πως οι μύθοι αναφέρονται σε φανταστικές ιστορίες που δεν θα έπρεπε να τυγχάνουν σοβαρής προσοχής, και αντιμετωπίζονται έτσι. Πράττουμε όμως σωστα;


Η ελληνική γλώσσα είναι μια από τις δυσκολότερες, πολυπλοκότερες και πλουσιότερες του κόσμου. Και δη η αρχαία. Αν σκεφτείτε, θα διαπιστώσεται πως για την διήγηση γεγονότων, έχουμε τέσσερις λέξεις: ιστορία, μύθος, παραμύθι, θρύλος. Ας εξετάσουμε την ερμηνεία της καθεμιάς.

Ιστορία: Με τον όρο ιστορία εννοείται η συστηματική μελέτη του παρελθόντος εστιασμένη κυρίως στην ανθρώπινη, δραστηριότητα έως την παρούσα εποχή. Προέρχεται από το ουσιαστικό ίστωρ (με δασεία και οξεία στην πολυτονική περίοδο της ελληνικής γλώσσας). Ίστωρ ήταν εκείνος που κατείχε ένα θέμα καλά ή ήταν αυτόπτης μάρτυρας ενός γεγονότος. Η λέξη "ίστωρ" με τη σειρά της είχε προέλθει από τη ρίζα Fιδ- του αρχαίου ρήματος είδα και οίδα (το συναντάμε στα αρχαία κείμενα και με τις δύο μορφές) και το οποίο σήμαινε βλέπω και γνωρίζω (αντίστοιχα), ότι κάποιος είχε βαθιά γνώση ενός θέματος (ειδήμων).

Μύθος: Ο μύθος σύμφωνα με την ανθρωπολογική ερμηνεία του όρου είναι η ιερή ή θρησκευτική αφήγηση της οποίας το περιεχόμενο σχετίζεται με την προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών ή πολιτιστικών φαινομένων. Η ανθρωπολογική έννοια για τον μύθο διαφέρει από εκείνην που υπονοεί στο περιεχόμενο του μύθου κάποιο ψεύδος. Οι μύθοι διερευνούνται επίσης ως αποσπασματικές πηγές προφορικής ιστορικής αφήγησης ως ενδείξεις κοινωνικών αξιών που διαμορφώνουν τον κοινωνικό χάρτη μιας ομάδας ανθρώπων και (από τον Κλόντ Λεβί-Στρος) για τις καθολικές (συμπαντικές) δομές τους.

Παραμύθι: Υπό την ακριβή έννοιά του το παραμύθι είναι μια σύντομη ή λαϊκή ιστορία που ενσωματώνει το έθος, το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του ως αξιωματική αρχή. Συγγενές του μύθου αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά το παραμύθι είναι εξαρχής μια επινόηση, μια μυθιστοριογραφία, μια φαντασιακή αφήγηση που κάνει μεταφορική χρήση κάποιου ζώου ως κεντρικό χαρακτήρα του ή εισάγει στερεότυπους χαρακτήρες, όπως ο κατεργάρης. Πολύ συχνά γίνεται ανατρεπτική αλληγορία ενάντια στον φεουδαρχισμό ή την εκάστοτε άρχουσα τάξη, ή μια σύγκρουση του ανθρώπινου με το αόρατο βασίλειο. Προσωποποιεί και εξατομικεύει διαφορετικά στοιχεία πέρα από τη λογική του χώρου και του χρόνου και επεκτείνεται αδιάκριτα από τον οργανικό στον ανόργανο κόσμο, από τον άνθρωπο και τα ζώα στα δέντρα, τα λουλούδια, τις πέτρες, τα ρεύματα και τους ανέμους.

Θρύλος: Η λέξη θρύλος σημαίνει ότι και η λέξη παράδοση. Η διαφορά τους εντοπίζεται ουσιαστικά στην χρήση τους. Ο απλός λαϊκός πληροφορητής χρησιμοποιεί τη λέξη θρύλος ενώ ο επιστήμονας λαογράφος χρησιμοποιεί τη λέξη παράδοση. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημ.Λουκάτο: "Παράδόσεις ή θρύλοι λέγονται οι φανταστικές διηγήσεις που πλάθει ο λαός με βάση τις δοξασίες για ορισμένους τόπους και όντα, και που τις πιστεύει για αληθινές."

Κοιτάζοντας λοιπόν τις ετυμολογίες των ανωτέρω λέξεων, παρατηρούμε ότι το πλέον συγγενές της ιστορίας είναι ο μύθος, ο οποίος βρίσκεται σε αντιδιαμετρικό σημείο με τον θρύλο και το παραμύθι (παράταιρο του μύθου). Ίσως λοιπόν θα έπρεπε οι μύθοι να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιστημονική αξία και φυσικά προσοχή από τους ιστορικούς, από ότι έχουν ως τώρα.

Ένα βασικό ερώτημα που με απασχολεί είναι για ποιο λόγο με την εμφάνιση της γραφής, ο άνθρωπος αντί να καταγράψει την ιστορία του και αληθινά γεγονότα, να κάτσει να καταγράψει ψέματα, ανακρίβειες και παραμύθια για μικρά παιδιά; Η απάντηση που δίνω σε αυτό είναι πως δεν κατέγραψε αναλήθειες, αλλά πραγματικά συμβάντα. Ίσως με λέξεις και όρους που καταλάβαινε ο ίδιος τότε (βλέπε "πύρινο άρμα που έβγαζε γλώσσες φωτιάς" για παράδειγμα). Τον Τρωικό πόλεμο τον είχαν όλοι για μυθολογία, όμως βρέθηκε η Τροία και ιστορικά στοιχεία που εξακριβώνουν πως όντως συνέβει. Να σημειώσουμε πως στον Παρθενώνα βλέπουμε ότι οι μετόπες της ανατολικής πλευράς απεικονίζουν τη Γιγαντομαχία, στη δυτική παριστάνεται η Αμαζονομαχία, στη νότια η Κενταυρονομαχία και στη βόρεια σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο. Μήπως συνέβησαν και οι άλλες μάχες, γιατί φαντάζει κάπως ασυνάρτητο να έβαλαν τρεις φανταστικές και μια αληθινή μάχη και πραγματικά δεν βλέπω το λόγο γιατί να κάνουν κάτι τέτοιο...



πηγή