Κρυφό Σχολειό: ιστορική αλήθεια ή μύθος;

Η συντριπτική πλειοψηφία των ιστορικών, υποστηρίζουν ότι η φιλολογία περί κρυφού σχολειού είναι απλώς ένας μύθος. "Κανένας έγκυρος ιστορικός", λένε, "δεν αναφέρει την ύπαρξη "κρυφού σχολειού".

Ως βασικό επιχείρημα προβάλλεται το έργο του Παπαρρηγόπουλου, "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", στο οποίο ενώ αφιερώνονται δύο από τους εννέα τόμους στην εποχή της τουρκοκρατίας, δεν υπάρχει ούτε μία γραμμή για  απαγόρευση, εκ μέρους των Τούρκων, της λειτουργίας ελληνικών σχολείων.

Πιθανότερος λόγος για τη δημιουργία ενός τέτοιου "μύθου", θεωρείται η ανάγκη να αναδειχτεί ο ρόλος της εκκλησίας στην Επανάσταση του '21 καθώς και η καθοριστική της συμμετοχή στην πνευματική αναγέννηση του έθνους.


Η επιστολή ενός λόγιου, που επιβεβαιώνει την ύπαρξη "κρυφών σχολειών"

Κι όμως, υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες, οι οποίες αξίζουν να μελετηθούν. Μία από αυτές είναι αυτή του λόγιου γιατρού Στέφανου Κανέλλου. Οπαδός του διαφωτιστικού κινήματος, φίλος του Ρήγα και του Κοραή, το 1822 γράφει μία επιστολή προς έναν γερμανό συγγραφέα, στην οποία επιχειρεί να δικαιολογήσει το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των επαναστατημένων Ελλήνων.

Στην επιστολή αυτή ο Κανέλλος, γράφει στον φιλέλληνα Κάρολο Ίκεν : "Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας· τούτο και άλλαι συγχρόνως αιτίαι εβίαζαν τους Γραικούς να θεωρούν την θρησκείαν ουσιωδώς συνδεδεμένην με τα γράμματα και τα σχολεία, διά τούτο και εις μεγάλας και εις μικράς πόλεις οι Γραικοί επροσπαθούσαν με δόσιν χρημάτων και με διαφόρους τρόπους να συστένουν κοινά σχολεία κρυφίως".

Και συνεχίζει "Πολλοί νέοι μας πτωχοί, έτρεχαν προθύμως εις όποιον σχολείον εμάνθαναν ότι είναι καλός δάσκαλος. Όμως εις όλα σχεδόν τα σχολεία μας εδιδάσκετο μόνον η παλαιά ελληνική χωρίς μέθοδον. Η αμάθεια του γένους μας δεν προέρχεται από την αναισθησίαν ή αδιαφορίαν μας εις την παιδείαν, αλλά από την αθλίαν κατάστασιν των σχολείων, αποτέλεσμα της όλης καταστάσεως του έθνους".


Ο αντίλογος 

Αναλύοντας την επιστολή του Στέφανου Κανέλλου, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως όχι μόνο δεν αποτελεί απόδειξη για τη λειτουργία "κρυφών σχολειών", αλλά ενδυναμώνει ακόμα περισσότερο ότι πρόκειται για έναν "μύθο". Δύο είναι τα σημεία που τους οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα:

πρώτον, η αναφορά σε "δωροδοκία" τούρκων αξιωματούχουν, προκειμένου να κάνουν τα στραβά μάτια και να  επιτρέψουν τελικά την ίδρυση σχολείου. Συνεπώς αυτό δεν λειτουργούσε κρυφά, λένε.

δεύτερον, η απόδοση της "αμάθειας του γένους", όχι στη απαγόρευση λειτουργίας σχολείων εκ μέρους των Τούρκων αλλά "στην αθλίαν κατάσταση των σχολείων".


Ένας βαθιά ριζωμένος "θρύλος"

Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι το "κρυφό σχολειό" είναι μύθος, είναι γεγονός πως αποτελεί έναν πολύ βαθιά ριζωμένο θρύλο στην συνείδηση των περισσοτέρων Ελλήνων. Ίσως γιατί ,όπως έγραψε ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης:

"Απαγορεύεται οιωδήποτε η δια ερευνών καταστροφή των θελκτικών μύθων, δι’ ων ετράφημεν, εκτός όταν πρόκειται να βασιλεύσει επωφελής τις αλήθεια…"




πηγή